291 440
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (14 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Underoff Trondh 1898.jpg|Deltakarar på landsmøtet i Underoffisersforbundet i Trondheim 1898.}} | <onlyinclude>{{thumb|Underoff Trondh 1898.jpg|Deltakarar på landsmøtet i Underoffisersforbundet i Trondheim 1898.}} | ||
'''[[Underoffiser]]''' var fram til 1930 yrkesnemning for militære befalingsmenn under [[sekondløytnant|sekondløytnants]] ([[fenrik|fenriks]]) grad. | </onlyinclude>{{thumb|Kommandersersjant 1894.png|Våpenjakke og lue for [[kommandersersjant]], modell 1894. Kragespeglane har avdelingsmerket HB for Hallingdal Bataljon, medan gradsdistinksjonen er dei tre raude stripene nedst på ermane.|[[Sigdal Museum]]}} | ||
<onlyinclude>'''[[Underoffiser]]''' var fram til 1930 yrkesnemning for militære befalingsmenn under [[sekondløytnant|sekondløytnants]] ([[fenrik|fenriks]]) grad. | |||
Underoffiserane sin yrkesfunksjon bestod i å føre militære einingar på lags- og troppsnivå, å vere detaljinstruktørar for rekruttane, og å ta seg av mykje av det administrative og forvaltningsmessige arbeidet i hæren og marinen. Særleg i artilleriet og i marinen var oppgåvene også mykje knytta til dei tekniske sidene ved våpen og fartøy. | Underoffiserane sin yrkesfunksjon bestod i å føre militære einingar på lags- og troppsnivå, å vere detaljinstruktørar for rekruttane, og å ta seg av mykje av det administrative og forvaltningsmessige arbeidet i hæren og marinen. Særleg i artilleriet og i marinen var oppgåvene også mykje knytta til dei tekniske sidene ved våpen og fartøy. | ||
| Linje 36: | Linje 37: | ||
|- | |- | ||
| [[Kommandersersjant]] | | [[Kommandersersjant]] | ||
| Innført ca. | | Innført ca. 1747. Fram til 1747 var Capitaine des Armes nokonlunde tilsvarande. I kavaleriet før 1854: Vaktmeister. | ||
|- | |- | ||
|[[Leksikon:Fourer|Furér]] | |[[Leksikon:Fourer|Furér]] | ||
| Linje 49: | Linje 50: | ||
=== Underoffisersgrader i marinen === | === Underoffisersgrader i marinen === | ||
{{thumb | {{thumb|Gradmerker 1923 flaaten.jpg|Gradmerke i marinen 1923, offiserar og underoffiserar.|Norsk soldatbok|1923}} | ||
Dei sjømilitære styrkane var før 1814 i all hovudsak integrerte i den dansk-norske fellesflåten med tilhøyrande landinstallasjonar. Viktigaste tilhøyrande etablissementet i Noreg var [[Fredriksvern verft]] ([[Stavern]]) frå 1750. | Dei sjømilitære styrkane var før 1814 i all hovudsak integrerte i den dansk-norske fellesflåten med tilhøyrande landinstallasjonar. Viktigaste tilhøyrande etablissementet i Noreg var [[Fredriksvern verft]] ([[Stavern]]) frå 1750. | ||
I 1817 vart det oppretta to korps for det nye norske sjøforsvaret. '' | I 1817 vart det oppretta to korps for det nye norske sjøforsvaret. ''[[Sjømilitære korps]]'' omfatta dei stridande underoffiserar og menige, og ''Verftskorpset'' var for handverksunderoffiserar og menige handverkarar. Alt dette var verva mannskap. Sjømilitære korps var oppsett med ei ramme på ca. 250 mann, Verftskorpset ca. 320. Det var ca. 20 underoffiserar i kvart av korpsa. Same året vart krigsskulen for sjøoffiserar oppretta, [[Sjøkrigsskolen|Det kgl. Norske Søcadetinstitutt.]] Både dei to korpsa og sjøkadettinstituttet låg ved Fredriksvern, og vart flytta til [[Karljohansvern]] ([[Horten]]) frå 1850. Verftskorpset heitte frå 1857 Handverkskorpset, og heile etaten gjennomgjekk mange organisatoriske endringar frå 1817 til innføringa av einskapsbefalet. Sjømilitære korps og handverkskorpset vart slegne saman under det fyrste namnet frå 1933. På same tid (frå 1934) vart [[Kystartilleriet]] overført frå hæren til sjøforsvaret. | ||
Underoffisersgradene i marinen, både dei «sjømilitære» og «handverkarane», skulle dekkje ei lang rad stillingar og funksjonar, og vart såleis grupperte i fem nummererte grader, som dei ulike funksjonane/stillingsnemningane på ulike avansementstrinn vart fordelte på. Om lag 1920 var systemet slik: | Underoffisersgradene i marinen, både dei «sjømilitære» og «handverkarane», skulle dekkje ei lang rad stillingar og funksjonar, og vart såleis grupperte i fem nummererte grader, som dei ulike funksjonane/stillingsnemningane på ulike avansementstrinn vart fordelte på. Om lag 1920 var systemet slik: | ||
| Linje 113: | Linje 114: | ||
=== Hæren === | === Hæren === | ||
{{thumb|Jacob Norman 2.jpg|[[Jacob Norman]] som elev på [[Befalsskolen for Infanteriet i Nord-Norge|6. Divisjons underoffiserskole]] i [[Harstad]] (1919).}}På 1600- og det meste av 1700-talet vart underoffiserane tekne ut blant dei menige og gjevne individuell vidareopplæring i avdelingane. I [[1786]] kom den fyrste [[underoffisersskolar|underoffisersskolen]] («skriverskole»), nemleg for verva artilleristar, med tilhald på [[Akershus festning]]. I [[1791]] fekk eliteavdelinga [[Det norske gevorbne jegerkorps]] sin skole på [[Kongsvinger]]. I [[1804]] vart det oppretta skrivarskolar for infanteriet i [[Halden]] (Fredrikshald), [[Fredrikstad]], [[Christiania]], [[Fredriksvern]] ([[Stavern]]), [[Kristiansand]], [[Bergen]] og [[Trondheim]]. Kavaleriet fekk sin «ekserser- og rideskole» på Akershus tre år seinare. Frå da av kan ein seie at systemet med underoffiserskolar var etablert for heile hæren. | {{thumb|Jacob Norman 2.jpg|[[Jacob Norman]] som elev på [[Befalsskolen for Infanteriet i Nord-Norge|6. Divisjons underoffiserskole]] i [[Harstad]] (1919).}} | ||
{{thumb|Kavaleriets Underofficerskoles 3de Klasse 1903 - no-nb digifoto 20160126 00066 NB NS 000512C.jpg|«Kavaleriets Underofficerskoles 3de Klasse 1903».|[[Narve Skarpmoen]]}} | |||
På 1600- og det meste av 1700-talet vart underoffiserane tekne ut blant dei menige og gjevne individuell vidareopplæring i avdelingane. I [[1786]] kom den fyrste [[underoffisersskolar|underoffisersskolen]] («skriverskole»), nemleg for verva artilleristar, med tilhald på [[Akershus festning]]. I [[1791]] fekk eliteavdelinga [[Det norske gevorbne jegerkorps]] sin skole på [[Kongsvinger]]. I [[1804]] vart det oppretta skrivarskolar for infanteriet i [[Halden]] (Fredrikshald), [[Fredrikstad]], [[Christiania]], [[Fredriksvern]] ([[Stavern]]), [[Kristiansand]], [[Bergen]] og [[Trondheim]]. Kavaleriet fekk sin «ekserser- og rideskole» på Akershus tre år seinare. Frå da av kan ein seie at systemet med underoffiserskolar var etablert for heile hæren. | |||
Etter at hærordninga av 1887 innførde ei rekkje spesialvåpen, vart det oppretta tilsvarande nye underoffisersskolar for desse: | Etter at hærordninga av 1887 innførde ei rekkje spesialvåpen, vart det oppretta tilsvarande nye underoffisersskolar for desse: | ||
| Linje 122: | Linje 125: | ||
=== Marinen === | === Marinen === | ||
{{thumb|Sjømilitære korps konstabler.png|Konstablar frå [[Sjømilitære korps]].|[[Marinemuseet]]|1903}} | {{thumb|Sjømilitære korps konstabler.png|Konstablar II klasse frå [[Sjømilitære korps]].|[[Marinemuseet]]|1903}} | ||
{{ | {{Utdjupande artikkel|Sjømilitære korps}} | ||
Oppgåver og stillingar som underoffiserar skulle fylle i marinen har kravd skolering og opplæring innan eit vidt spektrum av tekniske og handverksmessige spesialfag. Slik fagutdanning har nødvendigvis foregått i Noreg alt frå [[Sjømilitære korps]] vart etablert i 1750 på [[Fredriksvern verft|Fredriksvern]]. Den seinare Befalsskolen for Sjøforsvaret kan via Sjømilitære korps på sett og vis føre historia si attende til den tid. | Oppgåver og stillingar som underoffiserar skulle fylle i marinen har kravd skolering og opplæring innan eit vidt spektrum av tekniske og handverksmessige spesialfag. Slik fagutdanning har nødvendigvis foregått i Noreg alt frå [[Sjømilitære korps]] vart etablert i 1750 på [[Fredriksvern verft|Fredriksvern]]. Den seinare Befalsskolen for Sjøforsvaret kan via Sjømilitære korps på sett og vis føre historia si attende til den tid. | ||
| Linje 138: | Linje 141: | ||
For kystartilleriet sjå under hæren ovanfor. | For kystartilleriet sjå under hæren ovanfor. | ||
[[Marinens flyvåpen]], oppretta 1912, utdanna mekanikarar ved lærlingordningar for folk med 18 månaders verkstadteneste bak seg. Dei vart underoffiserar etter fire år.<ref>Framstillinga av marinens utdanningssystem er all hovudsak basert på Christophersen, B. 1978.</ref> | [[Marinens flyvåpen]], oppretta i 1916, etter ein sped start med flyverksamheit frå 1912, og utdanna mekanikarar ved lærlingordningar for folk med 18 månaders verkstadteneste bak seg. Dei vart underoffiserar etter fire år.<ref>Framstillinga av marinens utdanningssystem er all hovudsak basert på Christophersen, B. 1978.</ref> | ||
== Fagorganisering == | == Fagorganisering == | ||
=== Hæren === | === Hæren === | ||
{{thumb|Underoffisersbladet 1905.jpg|<small>Underoffisersbladet byrja å kome ut i 1878. Det er direkte kontinuitet frå dette til ''[[Befalsbladet]]'' som i dag blir utgjeve av [[Norges offisersforbund]]</small>.}}Underoffiserane var pionerar i fagleg organisering her til lands. [[Christiania Underofficersforening]] vart skipa 24. oktober 1847. [[Bergens Underofficersforening|Bergen]] kom etter 1. desember same året, og [[Trondhjem Underofficersforening]] tok til 4. januar 1850. Kjernen i desse var dei garnisonerande (fastlønte og heiltidstilsette) underoffiserane. Underoffiserane i distriktsteneste (deltids tilsette ved avdelingane utover i landet) byrja organisere seg i lokale foreiningar frå 1870-talet av, med auka takt i 1890-åra. Frå 1878 kom [[Underofficersbladet]] ut. | {{thumb|Underoffisersbladet 1905.jpg|<small>Underoffisersbladet byrja å kome ut i 1878. Det er direkte kontinuitet frå dette til ''[[Befalsbladet]]'' som i dag blir utgjeve av [[Norges offisersforbund]]</small>.}}Underoffiserane var pionerar i fagleg organisering her til lands. [[Christiania Underofficersforening]] vart skipa 24. oktober 1847. [[Bergens Underofficersforening|Bergen]] kom etter 1. desember same året, og [[Trondhjem Underofficersforening]] tok til 4. januar 1850. Harstad underiofficersforening ble stiftet 25. november 1900. Kjernen i desse var dei garnisonerande (fastlønte og heiltidstilsette) underoffiserane. Underoffiserane i distriktsteneste (deltids tilsette ved avdelingane utover i landet) byrja organisere seg i lokale foreiningar frå 1870-talet av, med auka takt i 1890-åra. Frå 1878 kom [[Underofficersbladet]] ut. | ||
[[Fil:Avisklipp om Harstad underofficersforening i Harstad Tidende 03.12. 1900.jpg|miniatyr|Harstad Tidende 3. desember 1900.]] | |||
Fram til 1880-åra var tilsetjing og oppseiing av underoffiserar tillagt dei einskilde militære sjefane fyrst på regimentsnivå, seinare (frå 1815) på bataljonsnivå. Det vart ei viktig sak for underoffisersforeiningane å oppnå betre vern som tilsette. Foreiningane tok initiativ til eit lovforslag, som etter fleire utsetjingar og kongeleg sanksjonsnekt vart vedteke i modifisert form av Stortinget med verknad frå 1. januar 1886. «Underoffiserslova» gjekk mellom anna ut på at underoffiserane etter tre års prøvetid skulle få fast tilsetjing med rett til å stå i teneste til 52 års alder for sersjantar og 60 år for høgare grader. Det var den gongen eineståande for offentleg tilsette under embetsnivået. | Fram til 1880-åra var tilsetjing og oppseiing av underoffiserar tillagt dei einskilde militære sjefane fyrst på regimentsnivå, seinare (frå 1815) på bataljonsnivå. Det vart ei viktig sak for underoffisersforeiningane å oppnå betre vern som tilsette. Foreiningane tok initiativ til eit lovforslag, som etter fleire utsetjingar og kongeleg sanksjonsnekt vart vedteke i modifisert form av Stortinget med verknad frå 1. januar 1886. «Underoffiserslova» gjekk mellom anna ut på at underoffiserane etter tre års prøvetid skulle få fast tilsetjing med rett til å stå i teneste til 52 års alder for sersjantar og 60 år for høgare grader. Det var den gongen eineståande for offentleg tilsette under embetsnivået. | ||
Landssamskipnaden [[Den norske Landsunderofficersforening]] vart stifta den 7. februar 1896. Det er direkte kontinuitet frå denne samskipnaden til dagens LO-tilslutta [[Norges Offisersforbund]]. | Landssamskipnaden [[Den norske Landsunderofficersforening]] vart stifta den 7. februar 1896. Det er direkte kontinuitet frå denne samskipnaden til dagens LO-tilslutta [[Norges Offisersforbund]]. | ||
=== Marinen === | === Marinen === | ||
| Linje 188: | Linje 192: | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
* Christophersen, Bjørn: ''Forsvarets gamle underoffisersstand. Dens innsats på sivile felter.'' Forsvarets krigshistoriske avdeling og Gyldendal forlag. Oslo 1978. | * [[Bjørn Christophersen|Christophersen, Bjørn]]: ''Forsvarets gamle underoffisersstand. Dens innsats på sivile felter.'' Forsvarets krigshistoriske avdeling og Gyldendal forlag. Oslo 1978. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007061801063}} | ||
* Engstad, Paul: ''Norges offisersforbund 100 år. 1896- | * Engstad, Paul: ''Norges offisersforbund 100 år. 1896-1996'', Oslo 1996. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2009111800048}} | ||
* [[Bruker:Hans P. Hosar|Hosar, Hans P]].: «Einskap i folket, einskap med folket? 'Det militaire Element' i norsk nasjons- og samfunnsbygging etter 1814», i Arstad, Knut Peter Lyche (red.) ''Militære perspektiver på unionen mellom Norge og Sverige 1814-1905''. Forsvarsmuseets skrifter nr. 5, Oslo 2007. | * [[Bruker:Hans P. Hosar|Hosar, Hans P]].: «Einskap i folket, einskap med folket? 'Det militaire Element' i norsk nasjons- og samfunnsbygging etter 1814», i Arstad, Knut Peter Lyche (red.) ''Militære perspektiver på unionen mellom Norge og Sverige 1814-1905''. Forsvarsmuseets skrifter nr. 5, Oslo 2007. | ||
* [[Bruker:Arnfinn Kjelland|Kjelland, Arnfinn]]: [https://www.academia.edu/8648402/Underoffiserane_i_bygdesamfunna_p%C3%A5_1700-talet._Eit_forbindende_mellomledd_mellom_b%C3%B8nder_og_embetsmenn «Underoffiserane i bygdesamfunna på 1700-talet. Eit 'forbindende mellomledd' mellom bønder og embetsmenn?»], i Døssland, Atle m.fl. (red.): ''Frå Volda til verda - fjerne og nære kulturmøte. Historiestudiet i Volda 40 år''. Akademika forlag 2012 s. 287-311. | * [[Bruker:Arnfinn Kjelland|Kjelland, Arnfinn]]: [https://www.academia.edu/8648402/Underoffiserane_i_bygdesamfunna_p%C3%A5_1700-talet._Eit_forbindende_mellomledd_mellom_b%C3%B8nder_og_embetsmenn «Underoffiserane i bygdesamfunna på 1700-talet. Eit 'forbindende mellomledd' mellom bønder og embetsmenn?»], i Døssland, Atle m.fl. (red.): ''Frå Volda til verda - fjerne og nære kulturmøte. Historiestudiet i Volda 40 år''. Akademika forlag 2012 s. 287-311. | ||
*''Love, Anordninger, Kundgjørelser, Aabne Breve, Resolutioner m.m., der vedkomme Norges Lovgivning og offentlige Bestyrelse. I-XX. 1814-1872''. Chra., 1816-1873. | *''Love, Anordninger, Kundgjørelser, Aabne Breve, Resolutioner m.m., der vedkomme Norges Lovgivning og offentlige Bestyrelse. I-XX. 1814-1872''. Chra., 1816-1873. | ||
*''Marinens Underofficersforening 1. desember 1880-24. juni 1918. Marineunderofficerenes Forbund 25. juni 1918-6. januar 1930.'' Utg. av Spesialofficerenes Forbund. | *''Marinens Underofficersforening 1. desember 1880-24. juni 1918. Marineunderofficerenes Forbund 25. juni 1918-6. januar 1930.'' Utg. av Spesialofficerenes Forbund. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2016060948022}} | ||
*''Norsk militærhistorisk bibliografi''. (Red. A.O.Johnsen, G. Christie Wasberg). Forsvarets krigshistoriske avdeling og Gyldendal forlag, Oslo 1969. | *''Norsk militærhistorisk bibliografi''. (Red. A.O.Johnsen, G. Christie Wasberg). Forsvarets krigshistoriske avdeling og Gyldendal forlag, Oslo 1969. | ||
*Odlaug, fanejunker: «Underofficerene», i ''Norsk militært tidsskrift'' 1928. | *Odlaug, fanejunker: «Underofficerene», i ''Norsk militært tidsskrift'' 1928. | ||
*Olafsen, T.K.: ''Sjømilitære korps 1750-1950 | * Olafsen, T.K. : ''Sjømilitære korps 1750-1950: en kronikk'', Sjøforsvarets museum, Horten, 1950. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011102808085}} | ||
* [[Olai Ovenstad|Ovenstad, Olai]]: «Underofficerstandens betydning for det norske samfunds kulturelle utvikling gjennom tidene», i ''Norsk militært tidsskrift'' , bd. 93, Oslo 1930. | * [[Olai Ovenstad|Ovenstad, Olai]]: «Underofficerstandens betydning for det norske samfunds kulturelle utvikling gjennom tidene», i ''Norsk militært tidsskrift'' , bd. 93, Oslo 1930. | ||
* [[Anders Todal|Todal, Anders]]: ''Underoffisersskulen i Trondheim 1804-1930''. Trondheim 1949. | * [[Anders Todal|Todal, Anders]]: ''Underoffisersskulen i Trondheim 1804-1930''. Trondheim 1949. | ||
* [https://forsvaret.no/aktuelt/klarsignal-om-ny-ordning Om den nye spesialistordninga i Forsvaret] vedteke av Stortinget 12. juni 2015, med verknad frå 1. januar 2016. | * [https://forsvaret.no/aktuelt/klarsignal-om-ny-ordning Om den nye spesialistordninga i Forsvaret] vedteke av Stortinget 12. juni 2015, med verknad frå 1. januar 2016. | ||
* [http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/Syv-av-ti-norske-offiserer-skal-bli-underoffiserer-8092786.html Syv av ti norske offiserer skal bli underoffiserer.] Aftenposten 27. august 2015. | * [http://www.aftenposten.no/nyheter/iriks/Syv-av-ti-norske-offiserer-skal-bli-underoffiserer-8092786.html Syv av ti norske offiserer skal bli underoffiserer.] Aftenposten 27. august 2015. | ||
* [https://forsvaret.no/aktuelt/ny-militaerordning Her er de nye gradene], Forsvaret | * [https://forsvaret.no/aktuelt/ny-militaerordning Her er de nye gradene], Forsvaret [[Kategori:Hæren]] [[Kategori:Militære termer]] | ||
{{nn}}{{ikke koord}} | |||
[[Kategori:Hæren]] | |||
[[Kategori:Militære termer | |||
{{nn}} | |||
{{F2}} | {{F2}} | ||