Skribenter
1 560
redigeringer
m
Omvølsle av innhald
m (Cnyborg flyttet siden Vinterfiske frå Synesvågen til Vinterfiskje frå Synesvågen) |
m (Omvølsle av innhald) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|Vigra Synesvågen 1908 .png|Vigra Synesvågen 1908}} {{thumb|Segleaattring1.jpg|Segleaattring1}} {{thumb|Olsvikseksringen 1.jpg|Olsvikseksringen}} {{thumb|Fjørefar teikna av Hans Strøm.jpg|Fjørefar teikna av Hans Strøm}} | {{thumb|Vigra Synesvågen 1908 .png|Vigra Synesvågen 1908}} {{thumb|Segleaattring1.jpg|Segleaattring1}} {{thumb|Olsvikseksringen 1.jpg|Olsvikseksringen}} {{thumb|Fjørefar teikna av Hans Strøm.jpg|Fjørefar teikna av Hans Strøm}} | ||
''' | '''Synesvågen''' {{koord|62.5418127|N|6.0174135|Ø}} er ein sørvend våg på sørenden av øya Vigra i Giske kommune på Sunnmøre. Vågen er sikker hamn for båtar som ikkje stikk for djupt og er, langt bakover i tid, nytta av fjordafolket som opphaldstad i vinterfiskje. | ||
Synesvågen ligg med kortast mogeleg veg til fiskefelta, men er grunn og gikk gradvis ut av bruk når båtane endra form og størrelse. Med motor i båtane minka og behovet for nærleik til fiskefelta. | |||
==Tider og reiskapar i endring== | |||
Ein setningar i bøker og lokale notat som forklarar endringane i kjend tid. | |||
Hans Geitvik: På Synesvågen leigde båtmannskapa rom i husa på gardane, på loft med køyer i fleire høgder, så brukte dei «bestestova» til opphaldsrom. Ofte var to mannskap i lag på eit stoveloft, 14 mann om det var to åttringar. Der vart tidvis tung luft i huset når kle skulle turkast og det andre tider var landlege grunna styggever. | |||
Ola Årsetøy: I 1907 fekk eg for fyrste gong vere med han far i vinterfiskje. Dei hadde Synesvågen på Vigra som basis, og for å halde meg til det eg veit visst so vert det der eg tek seinare samanlikningar. Det var den vinteren 3 motorbåtar og 30 siglarar og tilhøva var truleg dei same andre stadar også. Det var få motorbåtar å sjå på havet mot alle siglarane. I 1915 var der 45 motorbåtar og ingen siglarar på Synes-vågen. | |||
Båtane som fekk motor var for det meste nybyggde, eller nesten nye, kutterar på 30 - 42 fot. Båthistoriane frå 1905 - 1910 seier at mange av kutterane var brukte som seglarar fyrste ein eller to sesongane. Dei vart for tungvinte å bruke i stilt ver. Så vart det sett inn motor. Det vart og sett motor i ein del av dei ombyggde robåtane. Saumen, klinkenaglane, synte seg å vere for veik for dei enkel-sylindra motorane. Dunk, dunk, dunk strekkte saumen. Ein fekk lekkasjar, og båtane enda på ein naustvegg eller som energirik ved under barkekaret. | |||
Forrige skifte var frå 1890 og nokre få år fram i tid. Seksringane og åttringane vart borda opp med eitt omfar og lagt dekk i. Omlegging til bruk av gaffelrigg var i full gang og vart nok fullført saman med ombygging til dekksbåtar. | |||
Før 1890 vart det sjeldan brukt dekka båtar frå yttersida, men der var ein del forsøk på å få fiskarane til å bruke dekka båtar. | |||
[[Forside:Sunnmørsbåter|Åttring]] med sju mann og [[Sunnmørsbåt|seksring]] med fem mann var vanleg eit godt stykke bakover i tid. | |||
Tidlegare «storebåt» i fiskje frå «den ytterste nøgne ø» midtvinters var «fjørefar». Denne er skriven og teikna/skissert av Hans Strøm og rekonstruert frå bord på gamle naustveggar av Saxe Bjørkedal. Normalt mannskap på denne båten, i denne fiskja, finn ein beskrive som seks mann. | |||
Ein finn og at sume brukte mindre båtar som oppborda trerøringar og færingar. Grunn at ein ikkje kunne ha båt liggande ute og at den alltid måtte dragast på land. | |||
Kor nær land torsken kom på si vandring var så ymse. Eit år kunne den fiskast tett ved der in bodde. Andre år kunne ein ro 7 - 8 timar av land før ein fekk fisk. | |||
==Fyrstereisgut, Petter Britanus Eliasson Mek (1876 – 1966)== | |||
Til Synesvågen fyl vi ein fyrstereisgut eitt av siste åra det vart brukt åpen båt. Petter Britanus Eliasson Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) fortel på lydband om fyrste fiskja han 14 år gamal er med faren på åttring, vinteren 1890 – 1891. Ein skøyter på med andre lokale kjelder ved behov. | |||
Ta opp Norgeskart på skjermen > Trykk Meny (tre liggande strek oppe, venstre) > Trykk BAKGRUNNSKART, velg Sjøkart > Trykk X oppe, høgre i meny > Søk Synesvågen i søkefelt oppe, venstre > Scroll kartstørrelse. Så fyl du Petter på tur ut mellom båar/bodar og skjær…. «ut og vest i Kari-havet». | Ta opp Norgeskart på skjermen > Trykk Meny (tre liggande strek oppe, venstre) > Trykk BAKGRUNNSKART, velg Sjøkart > Trykk X oppe, høgre i meny > Søk Synesvågen i søkefelt oppe, venstre > Scroll kartstørrelse. Så fyl du Petter på tur ut mellom båar/bodar og skjær…. «ut og vest i Kari-havet». | ||
Vil du sjå steinvorar og gamle tufter i vågen tek du i bruk flyfoto i same kart. | |||
==Båten og det ein finn om rigg== | |||
===Båten og det ein finn om rigg=== | |||
Båten er ein åttring, 28-alning (båtalner = 55 cm, målt etter ripa). Masta midt i båten er fokkemast. På seglet bak fokkemasta er ikkje brukt løybom/nedre bom, kanskje heller ikkje bom oppe. Utan bom oppe heitte seglet ein «trehuk», det var tau i tre hjørner. Dei brukte stav- eller stag-bukkar (usikkert utsagn) på segla ved kryssing opp mot vinden. Åttringane hadde oftast to master der det på bakmasta (ei trerøringsmast) til slutt vart brukt mesansegl, men lenge var det gamle «marineseglet» brukt. Ved full seglføring var det og brukt ein «færingsrigg» på eit «baugspyd». Då stod den vesle masta på/ved forstamnen. (Seksringen brukar ei mast, ein «åttringsrigg», same som største mast på åttringen. Ein gap kan då spørje kvifor dette ikkje vart kalla «seksringsrigg») | Båten er ein åttring, 28-alning (båtalner = 55 cm, målt etter ripa). Masta midt i båten er fokkemast. På seglet bak fokkemasta er ikkje brukt løybom/nedre bom, kanskje heller ikkje bom oppe. Utan bom oppe heitte seglet ein «trehuk», det var tau i tre hjørner. Dei brukte stav- eller stag-bukkar (usikkert utsagn) på segla ved kryssing opp mot vinden. Åttringane hadde oftast to master der det på bakmasta (ei trerøringsmast) til slutt vart brukt mesansegl, men lenge var det gamle «marineseglet» brukt. Ved full seglføring var det og brukt ein «færingsrigg» på eit «baugspyd». Då stod den vesle masta på/ved forstamnen. (Seksringen brukar ei mast, ein «åttringsrigg», same som største mast på åttringen. Ein gap kan då spørje kvifor dette ikkje vart kalla «seksringsrigg») | ||
Overgangen frå råseglrigg til gaffelrigg, eller ein liknande konstruksjon, er nesten fullført. Det kom dekk i mange av desse båtane, oppgitt 1893, men lat oss seie 1890 og utover. Det har vore ein del eksperimentering med seglføringa og ein kastar ikkje det som er i orden og brukande. | Overgangen frå råseglrigg til gaffelrigg, eller ein liknande konstruksjon, er nesten fullført. Det kom dekk i mange av desse båtane, oppgitt 1893, men lat oss seie 1890 og utover. Det har vore ein del eksperimentering med seglføringa og ein kastar ikkje det som er i orden og brukande. | ||
==Petter, med båt året rundt== | ===Petter, med båt året rundt=== | ||
Petter eigde «Konsort», ein «møringsbygd» dekksbåt med åttringsrigg i 1900 i lag med Iver Aurstad (1870 – 1948) i Austefjorden. Petter hadde mor frå Aurstad, fleire eigarar på kvar båt var vanleg. I Austefjorden var sjøisen eit «meinbegse». Ved slik eigarskap var ofte naustet så langt ute i fjorden at dei slapp plaga med isen når dei skulle «i fiskja». | Petter eigde «Konsort», ein «møringsbygd» dekksbåt med åttringsrigg i 1900 i lag med Iver Aurstad (1870 – 1948) i Austefjorden. Petter hadde mor frå Aurstad, fleire eigarar på kvar båt var vanleg. I Austefjorden var sjøisen eit «meinbegse». Ved slik eigarskap var ofte naustet så langt ute i fjorden at dei slapp plaga med isen når dei skulle «i fiskja». | ||
Petter vart i ung alder kvalfangar og kvalskyttar på [[«Nevada»._Kvalfangst_med_seglfartøy_i_Nordatlanteren|Nevada]] og andre Sunnmørsbåtar. Han sa seinare at det var han som oppdrog austefjordingane til kvalfangarar. | Petter vart i ung alder kvalfangar og kvalskyttar på [[«Nevada»._Kvalfangst_med_seglfartøy_i_Nordatlanteren|Nevada]] og andre Sunnmørsbåtar. Han sa seinare at det var han som oppdrog austefjordingane til kvalfangarar. | ||
==Mannskap== | ===Mannskap=== | ||
Mannskapet på åttringen er 7 mann. Frå framskuten og til bakover i båten: | Mannskapet på åttringen er 7 mann. Frå framskuten og til bakover i båten: | ||
| Linje 34: | Linje 64: | ||
Karane har kvar sine faste oppgåver i høve til segling. I fiske og lossing er oppgåvene meir delte. | Karane har kvar sine faste oppgåver i høve til segling. I fiske og lossing er oppgåvene meir delte. | ||
==Klargjering og utstyr== | ===Klargjering og utstyr=== | ||
{{thumb|AMU-0151 02.jpg|Torskerykk med lodd}}{{thumb|AMU-0151 04.jpg|Torskerykk}} | {{thumb|AMU-0151 02.jpg|Torskerykk med lodd}}{{thumb|AMU-0151 04.jpg|Torskerykk}} | ||
Tida frå julehelga til kyndelsmess var ei travel tid. Kvar mann måtte ha utstyret i orden til utror. | Tida frå julehelga til kyndelsmess var ei travel tid. Kvar mann måtte ha utstyret i orden til utror. | ||
| Linje 40: | Linje 70: | ||
Kvar hadde med eit halvt mål turr enkel-ved til bruk i huset og til omnen eller eldgryta for koking på båten. | Kvar hadde med eit halvt mål turr enkel-ved til bruk i huset og til omnen eller eldgryta for koking på båten. | ||
= | ===Fellesarbeid før og etter fiske=== | ||
==Fellesarbeid før og etter fiske== | |||
Komne på Synesvågen var det fast arbeid som vart gjenomført. Fyrst bar dei i hus mat, kle og ved (tilfanget) der dei leigde hus og naust. Så var det dugnad/fellesarbeid med husfolket å legge ut utfar, «hund»/utfarstein og tønne/flyteelement til kvar båt. | Komne på Synesvågen var det fast arbeid som vart gjenomført. Fyrst bar dei i hus mat, kle og ved (tilfanget) der dei leigde hus og naust. Så var det dugnad/fellesarbeid med husfolket å legge ut utfar, «hund»/utfarstein og tønne/flyteelement til kvar båt. | ||
| Linje 58: | Linje 77: | ||
Dette arbeidet kan ta fleire dagar. Ved avslutta fiske blir denne dugnaden gjort i omvendt rekkefylje. «Utfaret» må på land att. | Dette arbeidet kan ta fleire dagar. Ved avslutta fiske blir denne dugnaden gjort i omvendt rekkefylje. «Utfaret» må på land att. | ||
==Turen== | ===Turen=== | ||
Mek-karane reiser til Vigra ved kyndelsmess (vanleg tid) då det er rykte om godt fiskje. | Mek-karane reiser til Vigra ved kyndelsmess (vanleg tid) då det er rykte om godt fiskje. | ||
Etter lossing av utstyr fer dei inn i Vågen (må vere Fosnavåg) og kjøper 30 tønner salt og set fram i naustet. | Etter lossing av utstyr fer dei inn i Vågen (må vere Fosnavåg) og kjøper 30 tønner salt og set fram i naustet. | ||
| Linje 66: | Linje 85: | ||
Fisket føregår midtvinters rundt grunnbrota på eit av kysten sine mest verharde område. Ein må alltid vere på vakt. Veret er avgjerande. Ei feilvurdering og ein er midt i ein kamp for livet. | Fisket føregår midtvinters rundt grunnbrota på eit av kysten sine mest verharde område. Ein må alltid vere på vakt. Veret er avgjerande. Ei feilvurdering og ein er midt i ein kamp for livet. | ||
==Fiskeområde== | ===Fiskeområde=== | ||
Fiskeområdet hadde avgrensingar for å kunne ta seg inn att til Synesvågen ved dårleg ver, omtala som «om anj e nåke åt veira» eller «anj e kje go me veira». | Fiskeområdet hadde avgrensingar for å kunne ta seg inn att til Synesvågen ved dårleg ver, omtala som «om anj e nåke åt veira» eller «anj e kje go me veira». | ||
| Linje 77: | Linje 96: | ||
Ved retur til Synesvågen brukar dei kjende retningar og kjend lyd på bodar/båar dei navigerar etter for å nå hamna i all slags ver. | Ved retur til Synesvågen brukar dei kjende retningar og kjend lyd på bodar/båar dei navigerar etter for å nå hamna i all slags ver. | ||
==Utelege== | ===Utelege=== | ||
Overnatte på feltet, «utelege», var annakvar natt når fisken beit og veret var akseptabelt. Oftast låg ein på Silstøbotnen/Sildestøbotnen {{koord|62.5396976|N|5.6886941|Ø}}. Om det rauk opp med sydvest hadde ein god landkjenning på Kvalsboden og Oddeboden for å ta seg sikkert inn på Synesvågen. | Overnatte på feltet, «utelege», var annakvar natt når fisken beit og veret var akseptabelt. Oftast låg ein på Silstøbotnen/Sildestøbotnen {{koord|62.5396976|N|5.6886941|Ø}}. Om det rauk opp med sydvest hadde ein god landkjenning på Kvalsboden og Oddeboden for å ta seg sikkert inn på Synesvågen. | ||
| Linje 84: | Linje 103: | ||
Ein heldt vakt, og han trampa og «banka flokje» så det «va kje blond å få». | Ein heldt vakt, og han trampa og «banka flokje» så det «va kje blond å få». | ||
==Sjøveir== | ===Sjøveir=== | ||
Kysten er ein lunefull plass å vere. Dei fiska nokre få dagar i januar, så vart det styggever som varte ein heil månad. Kvar dag var det sjørok. Vinden «drog opp sjøen syd i Rimøynje og datt ikkje ned att før denj traff Erkne». Karane gjekk og trakka og venta på «sjøver». | Kysten er ein lunefull plass å vere. Dei fiska nokre få dagar i januar, så vart det styggever som varte ein heil månad. Kvar dag var det sjørok. Vinden «drog opp sjøen syd i Rimøynje og datt ikkje ned att før denj traff Erkne». Karane gjekk og trakka og venta på «sjøver». | ||
| Linje 105: | Linje 124: | ||
Karane var og glade i ein liten «knert». Peparbrennevin frå knøttlite glas, som ei fingerbjøl. Ein «slo lens» i båten, mot slutten av turen lukta det peparbrennevin i båten når ein løfta på tiljene. Impregnering og det næraste ein kjem parfyme i situasjonen. | Karane var og glade i ein liten «knert». Peparbrennevin frå knøttlite glas, som ei fingerbjøl. Ein «slo lens» i båten, mot slutten av turen lukta det peparbrennevin i båten når ein løfta på tiljene. Impregnering og det næraste ein kjem parfyme i situasjonen. | ||
==Krabben== | ===Krabben=== | ||
Dei brukte av og til anker, «krabbe», for ikkje å drive av. Kvar båt hadde to slike og 100 famner sterkt tau. | Dei brukte av og til anker, «krabbe», for ikkje å drive av. Kvar båt hadde to slike og 100 famner sterkt tau. | ||
| Linje 114: | Linje 133: | ||
Når «krabben» skulle opp stilte karane seg opp i ei rekke i båten. Då var det ikkje «hiv..å..hå» (tak-for-tak) med alle samtidig. «Krabbetak», at dei som dreg skiftar grep på ein slik måte at tauet held jamn fart. Ingen skiftar grep på likt (ut å prøv godtfolk, denne er vanskeleg med tungt lass på). | Når «krabben» skulle opp stilte karane seg opp i ei rekke i båten. Då var det ikkje «hiv..å..hå» (tak-for-tak) med alle samtidig. «Krabbetak», at dei som dreg skiftar grep på ein slik måte at tauet held jamn fart. Ingen skiftar grep på likt (ut å prøv godtfolk, denne er vanskeleg med tungt lass på). | ||
==Losse fisk== | ===Losse fisk=== | ||
Vel i land måtte ein bere fisken fram i naustet. På utfallen sjø (fjøre) opp i 200 meter å gå i sleip rullesteinsfjøre. | Vel i land måtte ein bere fisken fram i naustet. På utfallen sjø (fjøre) opp i 200 meter å gå i sleip rullesteinsfjøre. | ||
| Linje 121: | Linje 140: | ||
Å gå i sleip rullesteinsfjøre med tungt lass på ryggen krev full konsentrasjon i dagslys. Verste alternativ var «jøfjøre» (lavt lavvatn) og kolmørk natt. | Å gå i sleip rullesteinsfjøre med tungt lass på ryggen krev full konsentrasjon i dagslys. Verste alternativ var «jøfjøre» (lavt lavvatn) og kolmørk natt. | ||
= | ===Kvile i ei seng=== | ||
==Kvile i ei seng== | |||
Å kome i hus og få seg mat etter slike økter var ubeskriveleg. Å få kvile ein sliten kropp sameleis. Men dei «gode» dagane, når det var godt fiske og godt ver var det berre å snu ut att med det same. Fisket venta. | Å kome i hus og få seg mat etter slike økter var ubeskriveleg. Å få kvile ein sliten kropp sameleis. Men dei «gode» dagane, når det var godt fiske og godt ver var det berre å snu ut att med det same. Fisket venta. | ||
==Kome heim== | ===Kome heim=== | ||
Petter: Kan de tenkje dykk kor kry eg var då eg kom heim og synte henne mor kva eg hadde tent denne vinteren. Ikkje minst at eg fekk same lut som dei andre var..tja, uverkeleg. | Petter: Kan de tenkje dykk kor kry eg var då eg kom heim og synte henne mor kva eg hadde tent denne vinteren. Ikkje minst at eg fekk same lut som dei andre var..tja, uverkeleg. | ||
==Båtbruk etter heimkome== | ===Båtbruk etter heimkome=== | ||
Nille Djuvik f. Botn, tente på Bjørneset då Ålesund brann, i 1904. Ho sa det var «enj kraftige ljøskje ut yve øyanje».: | Nille Djuvik f. Botn, tente på Bjørneset då Ålesund brann, i 1904. Ho sa det var «enj kraftige ljøskje ut yve øyanje».: | ||