291 440
redigeringer
→Eksterne lenkjer
m (onlyinclude) |
|||
| (8 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude> | <onlyinclude> | ||
{{thumb|Vigra Synesvågen 1908 .png|Vigra Synesvågen 1908}} | {{thumb|Vigra Synesvågen 1908 .png|Vigra Synesvågen 1908}} | ||
'''Vinterfiskja, eller vårtorskefiskja''', på sunnmørskysten gjekk før 1900 mykje føre seg frå opne ro- og seglbåtar frå ytterøyane mot havet. | |||
'''[[Vinterfiskje frå Synesvågen|Vinterfiskja, eller vårtorskefiskja]]''', på sunnmørskysten gjekk før 1900 mykje føre seg frå opne ro- og seglbåtar frå ytterøyane mot havet. | |||
'''Synesvågen''' {{koord|62.5418127|N|6.0174135|Ø}} er ein sørvend våg på sørenden av øya Vigra i Giske kommune på Sunnmøre. Vågen er sikker hamn for båtar som ikkje stikk for djupt og er, langt bakover i tid, nytta av fjordafolket som opphaldstad i vinterfiskje. | '''Synesvågen''' {{koord|62.5418127|N|6.0174135|Ø}} er ein sørvend våg på sørenden av øya Vigra i Giske kommune på Sunnmøre. Vågen er sikker hamn for båtar som ikkje stikk for djupt og er, langt bakover i tid, nytta av fjordafolket som opphaldstad i vinterfiskje. | ||
{{thumb|Kart over Vigra 1869 GM.png|Vigra kart 1869}} | |||
Synesvågen ligg med kortast mogeleg veg til fiskefelta, men er grunn og gikk gradvis ut av bruk når båtane endra form og størrelse. Med motor i båtane minka og behovet for nærleik til fiskefelta. | Synesvågen ligg med kortast mogeleg veg til fiskefelta, men er grunn og gikk gradvis ut av bruk når båtane endra form og størrelse. Med motor i båtane minka og behovet for nærleik til fiskefelta. | ||
| Linje 12: | Linje 14: | ||
==Tider og reiskapar i endring== | ==Tider og reiskapar i endring== | ||
Ein del setningar i bøker og lokale notat som forklarar endringane i kjend tid. | Ein del setningar i bøker og lokale notat som forklarar endringane i kjend tid. | ||
Hans Geitvik: {{sitat| På Synesvågen leigde båtmannskapa rom i husa på gardane, på loft med køyer i fleire høgder, så brukte dei «bestestova» til opphaldsrom. Ofte var to mannskap i lag på eit stoveloft, 14 mann om det var to åttringar. Der vart tidvis tung luft i huset når kle skulle turkast og det andre tider var landlege grunna styggever.}} | |||
Ola Årsetøy: {{sitat| I 1907 fekk eg for fyrste gong vere med han far i vinterfiskje. Dei hadde Synesvågen på Vigra som basis, og for å halde meg til det eg veit visst so vert det der eg tek seinare samanlikningar. Det var den vinteren 3 motorbåtar og 30 siglarar og tilhøva var truleg dei same andre stadar også. Det var få motorbåtar å sjå på havet mot alle siglarane. I 1915 var der 45 motorbåtar og ingen siglarar på Synes-vågen. }} | |||
</onlyinclude> | |||
Ola Årsetøy: | {{thumb|Øyahamna med tre fiskebåtar AMUn-001.1695.jpg|Kutterar som kom med i vinterfiskje frå 1906 til 1909. Austefjord Museum}} | ||
{{thumb|AMU-0033 03.jpg|Modell av to ca. 35 fots kutterar til kystfiskje mellom 1905 og 1910. Austefjord Museum}} | |||
{{thumb|AMU-0032 07.jpg|Oline, ein oppborda seksring med dekk og gaffelrigg. Austefjord Museum}} | |||
Båtane som fekk motor var for det meste nybygde, eller nesten nye, [[kutter]]ar på 30 - 42 fot. Båthistoriene frå 1905-1910 seier at mange av kutterane var brukte som seglarar fyrste ein eller to sesongane. Dei vart for tungvinte å bruke i stilt ver. Så vart det sett inn motor. Det vart og sett motor i ein del av dei ombyggde robåtane. Saumen, klinkenaglane, synte seg å vere for veik for dei enkel-sylindra motorane. Dunk, dunk, dunk strekte saumen. Ein fekk lekkasjar, og båtane enda på ein naustvegg eller som energirik ved under barkekaret. | Båtane som fekk motor var for det meste nybygde, eller nesten nye, [[kutter]]ar på 30 - 42 fot. Båthistoriene frå 1905-1910 seier at mange av kutterane var brukte som seglarar fyrste ein eller to sesongane. Dei vart for tungvinte å bruke i stilt ver. Så vart det sett inn motor. Det vart og sett motor i ein del av dei ombyggde robåtane. Saumen, klinkenaglane, synte seg å vere for veik for dei enkel-sylindra motorane. Dunk, dunk, dunk strekte saumen. Ein fekk lekkasjar, og båtane enda på ein naustvegg eller som energirik ved under barkekaret. | ||
Forrige skifte var frå 1890 og nokre få år fram i tid. Seksringane og åttringane vart borda opp med eitt omfar og lagt dekk i. Omlegging til bruk av gaffelrigg var i full gang og vart nok fullført saman med ombygging til dekksbåtar. | Forrige skifte var frå 1890 og nokre få år fram i tid. Seksringane og åttringane vart borda opp med eitt omfar og lagt dekk i. Omlegging til bruk av gaffelrigg var i full gang og vart nok fullført saman med ombygging til dekksbåtar. | ||
Før 1890 vart det sjeldan brukt dekka båtar frå yttersida, men der var ein del forsøk på å få fiskarane til å bruke dekka båtar. | Før 1890 vart det sjeldan brukt dekka båtar frå yttersida, men der var ein del forsøk på å få fiskarane til å bruke dekka båtar. | ||
| Linje 31: | Linje 36: | ||
Ein stor del av båtane langt tilbake i tid er byggde i Volda kommune, tyngda av dette att kjem frå [[Bjørkedalen]]. Her har dei klart å halde skogen i passeleg drift for tilpassa årleg uttak til båtbygging. På denne måten har og jamn kunnskap om båtbygging fått leve gjennom hundreåra. Nærare sjøen har konge og kyrkje snauhogd med ujamne mellomrom. Eit døme på dette er rundt 1850 ved bygging av ny kyrkje i Volda. Då vart, i Austefjorden, hogd på kyrkja sin eigedom 6000 furetre på Fyrde og nye 6000 furetre på Mån, Eide og Hjellane. Etter dette vart det bygd ein åttring på Fyrde til eige bruk. Dette var siste store båten på lang tid frå området. Kunnskap om båtbygging fylgde folk som flytta på seg, men ein må ha noko å byggje av. | Ein stor del av båtane langt tilbake i tid er byggde i Volda kommune, tyngda av dette att kjem frå [[Bjørkedalen]]. Her har dei klart å halde skogen i passeleg drift for tilpassa årleg uttak til båtbygging. På denne måten har og jamn kunnskap om båtbygging fått leve gjennom hundreåra. Nærare sjøen har konge og kyrkje snauhogd med ujamne mellomrom. Eit døme på dette er rundt 1850 ved bygging av ny kyrkje i Volda. Då vart, i Austefjorden, hogd på kyrkja sin eigedom 6000 furetre på Fyrde og nye 6000 furetre på Mån, Eide og Hjellane. Etter dette vart det bygd ein åttring på Fyrde til eige bruk. Dette var siste store båten på lang tid frå området. Kunnskap om båtbygging fylgde folk som flytta på seg, men ein må ha noko å byggje av. | ||
Kor nær land torsken kom på si vandring var så ymse. | Kor nær land torsken kom på si vandring var så ymse. Karl K. Blindheim: {{sitat| Det kunne variere nokså mykje kor langt inn torsken kom. Enkelte år kom fisken innom Erkna. Då hadde dei kort veg til fiskefeltet. Men enkelte år kom ikkje fisken over jupet, så dei måtte utpå Mebotnen for å fiske. Dette var 5 - 6 mil frå utrorsplassen (Synesvågen), med hard roing tok det 6-7 timar kvar veg. Var det lagleg ver hende det dei overnatta og lasta opp båten dagen etter. Dette var eit barskt liv. Så det vart berre gjort når det var gode forhold for det. }} | ||
==Fyrstereisgut, Petter Britanus Eliasson Mek (1876 – 1966)== | ==Fyrstereisgut, Petter Britanus Eliasson Mek (1876 – 1966)== | ||
Til Synesvågen fyl vi ein fyrstereisgut eitt av siste åra det vart brukt åpen båt. Petter Britanus Eliasson Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) fortel på lydband om fyrste fiskja han 14 år gamal er med faren på åttring, vinteren 1890–1891. Ein skøyter på med andre lokale kjelder ved behov. | Til Synesvågen fyl vi ein fyrstereisgut eitt av siste åra det vart brukt åpen båt. Petter Britanus Eliasson Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) fortel på lydband om fyrste fiskja han 14 år gamal er med faren på åttring, vinteren 1890–1891. Ein skøyter på med andre lokale kjelder ved behov. | ||
===Båten og det ein finn om rigg=== | ===Båten og det ein finn om rigg=== | ||
{{thumb|AMU-0034 09.jpg|Barmann, ein spisstemna sunnmørsbåt med dekk. Austefjord Museum}} | |||
{{thumb|Segleaattring1.jpg|Segleaattring1}}{{thumb|Olsvikseksringen 1.jpg|Olsvikseksringen}} | |||
{{thumb|Fjørefar teikna av Hans Strøm.jpg|Fjørefar teikna av Hans Strøm}} | |||
Båten er ein '''åttring, 28-alning'''. Lengda er oppgitt i båtalner = 0,55 m. Båtalner er målt etter ripa, til stamnane. Reknar ein breidd 1/3 lengd er båten tilnerma 47 norske fot = 14,8 m (er den smalare er den dermed lenger. Ein er i nærleiken på total lengde). | Båten er ein '''åttring, 28-alning'''. Lengda er oppgitt i båtalner = 0,55 m. Båtalner er målt etter ripa, til stamnane. Reknar ein breidd 1/3 lengd er båten tilnerma 47 norske fot = 14,8 m (er den smalare er den dermed lenger. Ein er i nærleiken på total lengde). | ||
| Linje 113: | Linje 121: | ||
Så byrja det å gå rykte om at båtane hadde vore på sjøen heile tida, både frå Fosnavågen, Lepsøya og Nordøyane. Berre i eit avgrensa område rauk sjøen kvar dag. | Så byrja det å gå rykte om at båtane hadde vore på sjøen heile tida, både frå Fosnavågen, Lepsøya og Nordøyane. Berre i eit avgrensa område rauk sjøen kvar dag. | ||
Petter: «Ein dag besemte han far og ein Rebbe frå Morsund seg for å gå ut. Med to riv i storseglet og to riv i fokka barst det utover. Vi sette «stavbukkar» på segla for å kome oss vest av Fausken. Der let vi oss drive til nord i Neteskallen og fekk godt med fisk. No gav det seg endeleg med uveret. | Petter:{{sitat| «Ein dag besemte han far og ein Rebbe frå Morsund seg for å gå ut. Med to riv i storseglet og to riv i fokka barst det utover. Vi sette «stavbukkar» på segla for å kome oss vest av Fausken. Der let vi oss drive til nord i Neteskallen og fekk godt med fisk. No gav det seg endeleg med uveret. | ||
Ut gjennom februar kunne vi drage opp i 1000 fisk på ein dag når den beit godt. Den stod rundt oss frå 12 til 40 famners djupte. Beste månaden dette året landa vi 12 000 torsk. | Ut gjennom februar kunne vi drage opp i 1000 fisk på ein dag når den beit godt. Den stod rundt oss frå 12 til 40 famners djupte. Beste månaden dette året landa vi 12 000 torsk. | ||
| Linje 119: | Linje 127: | ||
Ein av desse hardaste dagane byrja han far å verte nokså arg på meg. Avtalen var at eg som var så ung skulle merkje fiskane eg drog og få betalt for mine fiskar. Ein rekna ikkje fyrstereisgutane sterke nok i kroppen til å arbeide likt med dei andre. | Ein av desse hardaste dagane byrja han far å verte nokså arg på meg. Avtalen var at eg som var så ung skulle merkje fiskane eg drog og få betalt for mine fiskar. Ein rekna ikkje fyrstereisgutane sterke nok i kroppen til å arbeide likt med dei andre. | ||
Då byrja «Vosse-Knuten» fyrst å murre og så tok han ned i med han far at no fekk det vere nok. Guten skal ha lik lut med oss andre. Slik vart det. Eg var så kry at øyrene stod rett opp i høgde med sydvesten. Lut på mann dette året kr. 200. | Då byrja «Vosse-Knuten» fyrst å murre og så tok han ned i med han far at no fekk det vere nok. Guten skal ha lik lut med oss andre. Slik vart det. Eg var så kry at øyrene stod rett opp i høgde med sydvesten. Lut på mann dette året kr. 200.}} | ||
På feltet brukte karane den gamle, store, tunge «torskerykken» på fortaum og hampesnøre. På båtripa sette kvar mann ei «sute» (sute var fyrst ein stokk som snøret glei over meir som eit slitebelegg for ikkje å lage hakk i ripa. Så kom der rull i sutene for snøre, tre – fire tomar brei. Breiare rullar heitte garnsuter). Så drog ein fisken inn og let den ligge i botnen av båten med unntak av «store sigleromet». | På feltet brukte karane den gamle, store, tunge «torskerykken» på fortaum og hampesnøre. På båtripa sette kvar mann ei «sute» (sute var fyrst ein stokk som snøret glei over meir som eit slitebelegg for ikkje å lage hakk i ripa. Så kom der rull i sutene for snøre, tre – fire tomar brei. Breiare rullar heitte garnsuter). Så drog ein fisken inn og let den ligge i botnen av båten med unntak av «store sigleromet». | ||
| Linje 253: | Linje 261: | ||
==Eksterne lenkjer== | ==Eksterne lenkjer== | ||
*[https://www.nb.no/items/96ad1b959c1e5bc432a486a26f21f976?page=1&searchText=Harham%20et%20eksempel%20fra%20fiskeridistriktene%20Eilert%20Sundt | *[https://www.nb.no/items/96ad1b959c1e5bc432a486a26f21f976?page=1&searchText=Harham%20et%20eksempel%20fra%20fiskeridistriktene%20Eilert%20Sundt | ||
*[https://www.nb.no/items/e690600ef3a7aac97e1c12b624c42aec?page=0&searchText=Bjarne%20Rabben%20Fiskarsoge%20for%20Sunnm%C3%B8re | Eilert Sundt: Harham et eksempel fra fiskeridistriktene] | ||
*[https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2011091606006 | *[https://www.nb.no/items/e690600ef3a7aac97e1c12b624c42aec?page=0&searchText=Bjarne%20Rabben%20Fiskarsoge%20for%20Sunnm%C3%B8re Bjarne Rabben: Folk ved havet. Fiskarsoge for Sunnmøre og Romsdal] | ||
*[https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2011091606006 Harald B. Haram: Mitt folk ved havet] Boka er registrert, ikkje scanna, ved Nasjonalbiblioteket. Du kan låne den på biblioteket | |||
==Kjelder== | ==Kjelder== | ||
| Linje 271: | Linje 280: | ||
*Gunnar Morsund. Stover og statistikk | *Gunnar Morsund. Stover og statistikk | ||
*[[Bruker: Oddvar Høydalsvik|Høydalsvik, Oddvar E.]] f. 1951. Har høyrt på «besta»/bestemor Nille i Djuvika som liten. Har grave vidare etter informasjon seinare | *[[Bruker: Oddvar Høydalsvik|Høydalsvik, Oddvar E.]] f. 1951. Har høyrt på «besta»/bestemor Nille i Djuvika som liten. Har grave vidare etter informasjon seinare | ||
[[Kategori:Fiske]] | |||
[[Kategori:Kystkultur]] | |||
[[Kategori:Austefjord Museumslag]] | [[Kategori:Austefjord Museumslag]] | ||
[[Kategori:Volda kommune]] | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori:Giske kommune]] | [[Kategori:Giske kommune]] | ||
{{F1}} | {{F1}} | ||
{{nn}} | {{nn}}{{Opprydding}} | ||