291 440
redigeringer
→Eksterne lenkjer
m (Lenkar bilete) |
|||
| (41 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude> | |||
{{thumb|Vigra Synesvågen 1908 .png|Vigra Synesvågen 1908}} | |||
'''[[Vinterfiskje frå Synesvågen|Vinterfiskja, eller vårtorskefiskja]]''', på sunnmørskysten gjekk før 1900 mykje føre seg frå opne ro- og seglbåtar frå ytterøyane mot havet. | |||
'''Synesvågen''' {{koord|62.5418127|N|6.0174135|Ø}} er ein sørvend våg på sørenden av øya Vigra i Giske kommune på Sunnmøre. Vågen er sikker hamn for båtar som ikkje stikk for djupt og er, langt bakover i tid, nytta av fjordafolket som opphaldstad i vinterfiskje. | |||
{{thumb|Kart over Vigra 1869 GM.png|Vigra kart 1869}} | |||
Synesvågen ligg med kortast mogeleg veg til fiskefelta, men er grunn og gikk gradvis ut av bruk når båtane endra form og størrelse. Med motor i båtane minka og behovet for nærleik til fiskefelta. | |||
''Ta opp [http://www.norgeskart.no Norgeskart] på skjermen > Trykk Meny (tre liggande strek oppe, venstre) > Trykk BAKGRUNNSKART, velg Sjøkart > Trykk X oppe, høgre i meny > Søk Synesvågen i søkefelt oppe, venstre > Scroll kartstørrelse. Så fyl du sunnmøringen på tur ut mellom båar/bodar og skjær…. «ut og vest i Kari-havet». | |||
Vil du sjå steinvorar og gamle tufter i vågen tek du i bruk flyfoto i same kart.'' | |||
==Tider og reiskapar i endring== | |||
Ein del setningar i bøker og lokale notat som forklarar endringane i kjend tid. | |||
Hans Geitvik: {{sitat| På Synesvågen leigde båtmannskapa rom i husa på gardane, på loft med køyer i fleire høgder, så brukte dei «bestestova» til opphaldsrom. Ofte var to mannskap i lag på eit stoveloft, 14 mann om det var to åttringar. Der vart tidvis tung luft i huset når kle skulle turkast og det andre tider var landlege grunna styggever.}} | |||
Ola Årsetøy: {{sitat| I 1907 fekk eg for fyrste gong vere med han far i vinterfiskje. Dei hadde Synesvågen på Vigra som basis, og for å halde meg til det eg veit visst so vert det der eg tek seinare samanlikningar. Det var den vinteren 3 motorbåtar og 30 siglarar og tilhøva var truleg dei same andre stadar også. Det var få motorbåtar å sjå på havet mot alle siglarane. I 1915 var der 45 motorbåtar og ingen siglarar på Synes-vågen. }} | |||
</onlyinclude> | |||
{{thumb|Øyahamna med tre fiskebåtar AMUn-001.1695.jpg|Kutterar som kom med i vinterfiskje frå 1906 til 1909. Austefjord Museum}} | |||
{{thumb|AMU-0033 03.jpg|Modell av to ca. 35 fots kutterar til kystfiskje mellom 1905 og 1910. Austefjord Museum}} | |||
{{thumb|AMU-0032 07.jpg|Oline, ein oppborda seksring med dekk og gaffelrigg. Austefjord Museum}} | |||
Båtane som fekk motor var for det meste nybygde, eller nesten nye, [[kutter]]ar på 30 - 42 fot. Båthistoriene frå 1905-1910 seier at mange av kutterane var brukte som seglarar fyrste ein eller to sesongane. Dei vart for tungvinte å bruke i stilt ver. Så vart det sett inn motor. Det vart og sett motor i ein del av dei ombyggde robåtane. Saumen, klinkenaglane, synte seg å vere for veik for dei enkel-sylindra motorane. Dunk, dunk, dunk strekte saumen. Ein fekk lekkasjar, og båtane enda på ein naustvegg eller som energirik ved under barkekaret. | |||
Forrige skifte var frå 1890 og nokre få år fram i tid. Seksringane og åttringane vart borda opp med eitt omfar og lagt dekk i. Omlegging til bruk av gaffelrigg var i full gang og vart nok fullført saman med ombygging til dekksbåtar. | |||
Før 1890 vart det sjeldan brukt dekka båtar frå yttersida, men der var ein del forsøk på å få fiskarane til å bruke dekka båtar. | |||
==Båten og det ein finn om rigg== | [[Forside:Sunnmørsbåter|Åttring]] med sju mann og [[Sunnmørsbåt|seksring]] med fem mann var vanleg eit godt stykke bakover i tid. | ||
Båten er ein åttring, 28-alning | |||
Tidlegare «storebåt» i fiskje frå «den ytterste nøgne ø» midtvinters var «fjørefar». Denne er omskriven og teikna/skissert av Hans Strøm og rekonstruert frå bord på gamle naustveggar av Saxe Bjørkedal. Normalt mannskap på denne båten, i denne fiskja, finn ein notert som seks mann. | |||
Ein finn og at sume brukte mindre båtar som oppborda trerøringar og færingar. Med grunn at ein ikkje kunne ha båt liggande ute og at den alltid måtte dragast på land. | |||
Ein stor del av båtane langt tilbake i tid er byggde i Volda kommune, tyngda av dette att kjem frå [[Bjørkedalen]]. Her har dei klart å halde skogen i passeleg drift for tilpassa årleg uttak til båtbygging. På denne måten har og jamn kunnskap om båtbygging fått leve gjennom hundreåra. Nærare sjøen har konge og kyrkje snauhogd med ujamne mellomrom. Eit døme på dette er rundt 1850 ved bygging av ny kyrkje i Volda. Då vart, i Austefjorden, hogd på kyrkja sin eigedom 6000 furetre på Fyrde og nye 6000 furetre på Mån, Eide og Hjellane. Etter dette vart det bygd ein åttring på Fyrde til eige bruk. Dette var siste store båten på lang tid frå området. Kunnskap om båtbygging fylgde folk som flytta på seg, men ein må ha noko å byggje av. | |||
Kor nær land torsken kom på si vandring var så ymse. Karl K. Blindheim: {{sitat| Det kunne variere nokså mykje kor langt inn torsken kom. Enkelte år kom fisken innom Erkna. Då hadde dei kort veg til fiskefeltet. Men enkelte år kom ikkje fisken over jupet, så dei måtte utpå Mebotnen for å fiske. Dette var 5 - 6 mil frå utrorsplassen (Synesvågen), med hard roing tok det 6-7 timar kvar veg. Var det lagleg ver hende det dei overnatta og lasta opp båten dagen etter. Dette var eit barskt liv. Så det vart berre gjort når det var gode forhold for det. }} | |||
==Fyrstereisgut, Petter Britanus Eliasson Mek (1876 – 1966)== | |||
Til Synesvågen fyl vi ein fyrstereisgut eitt av siste åra det vart brukt åpen båt. Petter Britanus Eliasson Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) fortel på lydband om fyrste fiskja han 14 år gamal er med faren på åttring, vinteren 1890–1891. Ein skøyter på med andre lokale kjelder ved behov. | |||
===Båten og det ein finn om rigg=== | |||
{{thumb|AMU-0034 09.jpg|Barmann, ein spisstemna sunnmørsbåt med dekk. Austefjord Museum}} | |||
{{thumb|Segleaattring1.jpg|Segleaattring1}}{{thumb|Olsvikseksringen 1.jpg|Olsvikseksringen}} | |||
{{thumb|Fjørefar teikna av Hans Strøm.jpg|Fjørefar teikna av Hans Strøm}} | |||
Båten er ein '''åttring, 28-alning'''. Lengda er oppgitt i båtalner = 0,55 m. Båtalner er målt etter ripa, til stamnane. Reknar ein breidd 1/3 lengd er båten tilnerma 47 norske fot = 14,8 m (er den smalare er den dermed lenger. Ein er i nærleiken på total lengde). | |||
Masta midt i båten er fokkemast. Framom masta er fokke. På seglet bak fokkemasta er ikkje brukt løybom/nedre bom, kanskje heller ikkje bom oppe. Med gaffel oppe er seglet eit «sjassesegl» (Ivar Åsen ordbok 1873: «''skjaasla'', at løbe hit og dit som i forvirring». Det passar bra på nedkant av seglet). Utan bom oppe heitte seglet ein «trehuk», det var tau i tre hjørner. Dei brukte «stav-bukkar» på segla ved kryssing opp mot vinden. Åttringane hadde oftast to master der det på bakmasta (ei trerøringsmast) til slutt vart brukt mesansegl, men lenge var det gamle «marineseglet» brukt. Ved full seglføring var det og brukt ein «færingsrigg» på eit «baugspyd». Då stod den vesle masta på/ved forstamnen. (Seksringen brukar ei mast, ein «åttringsrigg», same som største mast på åttringen. Ein kan då spørje kvifor dette ikkje vart kalla «seksringsrigg»). | |||
Overgangen frå råseglrigg til gaffelrigg, eller ein liknande konstruksjon, er nesten fullført. Det kom dekk i mange av desse båtane, oppgitt 1893, men lat oss seie 1890 og utover. Det har vore ein del eksperimentering med seglføringa og ein kastar ikkje det som er i orden og brukande. | Overgangen frå råseglrigg til gaffelrigg, eller ein liknande konstruksjon, er nesten fullført. Det kom dekk i mange av desse båtane, oppgitt 1893, men lat oss seie 1890 og utover. Det har vore ein del eksperimentering med seglføringa og ein kastar ikkje det som er i orden og brukande. | ||
==Petter | ===Petter og båt=== | ||
Petter eigde «Konsort», ein «møringsbygd» dekksbåt med åttringsrigg i 1900 i lag med Iver Aurstad (1870 – 1948) i Austefjorden. Petter hadde mor frå Aurstad, fleire eigarar på kvar båt var vanleg. I Austefjorden var sjøisen eit «meinbegse». Ved slik eigarskap var ofte naustet så langt ute i fjorden at dei slapp plaga med isen når dei skulle «i fiskja». | Petter eigde «Konsort», ein «møringsbygd» dekksbåt med åttringsrigg i 1900 i lag med Iver Aurstad (1870 – 1948) i Austefjorden. Petter hadde mor frå Aurstad, fleire eigarar på kvar båt var vanleg. I Austefjorden var sjøisen eit «meinbegse». Ved slik eigarskap var ofte naustet så langt ute i fjorden at dei slapp plaga med isen når dei skulle «i fiskja». | ||
Petter vart i ung alder kvalfangar og kvalskyttar på [[«Nevada»._Kvalfangst_med_seglfartøy_i_Nordatlanteren|Nevada]] og andre Sunnmørsbåtar. Han sa seinare at det var han som oppdrog austefjordingane til kvalfangarar. | Petter vart i ung alder kvalfangar og kvalskyttar på [[«Nevada»._Kvalfangst_med_seglfartøy_i_Nordatlanteren|Nevada]] og andre Sunnmørsbåtar. Han sa seinare at det var han som oppdrog austefjordingane til kvalfangarar. | ||
==Mannskap== | ===Mannskap=== | ||
Mannskapet på åttringen er 7 mann. Frå framskuten og til bakover i båten: | Mannskapet på åttringen er 7 mann. Frå framskuten og til bakover i båten: | ||
Solid-Johan: Johan Mek (1850 – 1937, BsV2 s. 486) (framromet) | Solid-Johan: Johan Mek (1850 – 1937, BsV2 s. 486) (framromet) | ||
Sven-Ola inni Kile: Ola Sveinsson Kile f. 1863 | Sven-Ola inni Kile: Ola Sveinsson Kile f. 1863 | ||
Skule-Sven: (vart lærar, finn ikkje meir info) | Skule-Sven: (vart lærar, finn ikkje meir info) | ||
Petter Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) | Petter Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) | ||
Nils Kile (finn ikkje under Kile) | Nils Kile (finn ikkje under Kile) | ||
Mek-Eljas: Elias Mek (1849 – 1926), styremann (og oppgitt båteigar, der var ofte fleire eigarar til båt) | Mek-Eljas: Elias Mek (1849 – 1926), styremann (og oppgitt båteigar, der var ofte fleire eigarar til båt) | ||
Vosse-Knut: Knut ????, skutmann (bakskuten) | Vosse-Knut: Knut ????, skutmann (bakskuten) | ||
Karane har kvar sine faste oppgåver i høve til segling. I fiske og lossing er oppgåvene meir delte. | Karane har kvar sine faste oppgåver i høve til segling. I fiske og lossing er oppgåvene meir delte. | ||
==Klargjering og utstyr== | ''Kontroll i Merkeprotokoll for Synes og Synesvik Valgdistrikt: Elias Mek har dreve fiske frå Synesvågen frå 1889 til 1911, med untak av 1898 og 1901. Fangsten har variert frå 800 til 4800 torsk pr. fiskje. Han dreiv med ottringen til og med 1894. Frå 1895 kom han med dekka båt. I 1908 kom han med båt med motor. «Kampen». Mesteparten av tida brukte han rykk, men han forsøkte seg også med line og 1. år med 2 dorryer med rykk'' . | ||
===Klargjering og utstyr=== | |||
{{thumb|AMU-0151 02.jpg|Torskerykk med lodd}}{{thumb|AMU-0151 04.jpg|Torskerykk}} | |||
Tida frå julehelga til kyndelsmess var ei travel tid. Kvar mann måtte ha utstyret i orden til utror. | Tida frå julehelga til kyndelsmess var ei travel tid. Kvar mann måtte ha utstyret i orden til utror. | ||
Utstyr for kvar mann. Ei stor kiste med | |||
Utstyr for kvar mann. Ei stor kiste med innhald: 200 flatbrødleivar, 50 lefser smurde med godt smør, flesk, morpøle, 1 pose kokemjøl, 2 esker smør med innhald 1,5 kg, ein del ost m. m. Ein sekk gangklede, ein sekk sengklede. Ei pakktønne kaker og diverse. Ein ambar brødgraut, ein holk surmjølk, ein holk syre. Eit nisteskrin og kanskje eit skrin for bestekleda, samt eit anker godt øl. Til slutt sjøvegn og skinnhyre. | |||
Kvar hadde med eit halvt mål turr enkel-ved til bruk i huset og til omnen eller eldgryta for koking på båten. | Kvar hadde med eit halvt mål turr enkel-ved til bruk i huset og til omnen eller eldgryta for koking på båten. | ||
= | ===Fellesarbeid før og etter fiske=== | ||
==Fellesarbeid før og etter fiske== | |||
Komne på Synesvågen var det fast arbeid som vart gjenomført. Fyrst bar dei i hus mat, kle og ved (tilfanget) der dei leigde hus og naust. Så var det dugnad/fellesarbeid med husfolket å legge ut utfar, «hund»/utfarstein og tønne/flyteelement til kvar båt. | Komne på Synesvågen var det fast arbeid som vart gjenomført. Fyrst bar dei i hus mat, kle og ved (tilfanget) der dei leigde hus og naust. Så var det dugnad/fellesarbeid med husfolket å legge ut utfar, «hund»/utfarstein og tønne/flyteelement til kvar båt. | ||
| Linje 49: | Linje 91: | ||
Dette arbeidet kan ta fleire dagar. Ved avslutta fiske blir denne dugnaden gjort i omvendt rekkefylje. «Utfaret» må på land att. | Dette arbeidet kan ta fleire dagar. Ved avslutta fiske blir denne dugnaden gjort i omvendt rekkefylje. «Utfaret» må på land att. | ||
==Turen== | ===Turen=== | ||
Mek-karane reiser til Vigra ved kyndelsmess (vanleg tid) då det er rykte om godt fiskje. | Mek-karane reiser til Vigra ved kyndelsmess (vanleg tid) då det er rykte om godt fiskje. Etter lossing av utstyr fer dei inn i Vågen (må vere Fosnavåg) og kjøper 30 tønner salt og set fram i naustet. | ||
Etter lossing av utstyr fer dei inn i Vågen (må vere Fosnavåg) og kjøper 30 tønner salt og set fram i naustet. | |||
Så kjem fisket i gang og karane får no «læta ut o kroppi» (latskapen ut av kroppen). Både å ro i timevis med dei tunge årane og å bruke handsnøre med dei tunge «toskerykkane» lange dagar var knallhart arbeid dei dagane det var sjøver. | Så kjem fisket i gang og karane får no «læta ut o kroppi» (latskapen ut av kroppen). Både å ro i timevis med dei tunge årane og å bruke handsnøre med dei tunge «toskerykkane» lange dagar var knallhart arbeid dei dagane det var sjøver. | ||
| Linje 57: | Linje 98: | ||
Fisket føregår midtvinters rundt grunnbrota på eit av kysten sine mest verharde område. Ein må alltid vere på vakt. Veret er avgjerande. Ei feilvurdering og ein er midt i ein kamp for livet. | Fisket føregår midtvinters rundt grunnbrota på eit av kysten sine mest verharde område. Ein må alltid vere på vakt. Veret er avgjerande. Ei feilvurdering og ein er midt i ein kamp for livet. | ||
==Fiskeområde== | ===Fiskeområde=== | ||
Fiskeområdet hadde avgrensingar for å kunne ta seg inn att til Synesvågen ved dårleg ver, omtala som «om anj e nåke åt veira» eller «anj e kje go me veira». | Fiskeområdet hadde avgrensingar for å kunne ta seg inn att til Synesvågen ved dårleg ver, omtala som «om anj e nåke åt veira» eller «anj e kje go me veira». | ||
Petter nemner ein del namn som ein finn på sjøkart for området. Han brukar gamal uttale, så ved ein båe på nyare kart, seier Petter «bode». | Petter nemner ein del namn som ein finn på sjøkart for området. Han brukar gamal uttale, så ved ein båe på nyare kart, seier Petter «bode». | ||
Namn nemnde som avgrensingar, med/mid og navigasjonsmerke er: I sør, Geitmaren vest av Fosnavåg. I aust og sørvest av Synes, vest om Longskjera. | Namn nemnde som avgrensingar, med/mid og navigasjonsmerke er: I sør, Geitmaren {{koord|62.3981106|N|5.5240472|Ø}} vest av Fosnavåg. I aust og sørvest av Synes, vest om Longskjera {{koord|62.5405634|N|5.8678348|Ø}}. Kvalslsboden {{koord|62.5354311|N|5.8205424|Ø}} og Oddeboden {{koord|62.5466129|N|5.840275|Ø}} er kjende båar dei siktar mot, i styggever og dårleg sikt går dei inn i brotet frå desse to for å lytte seg fram til sikker landkjenning. Håflesa, Stabben og Erkne (Erkna). Petter nemner ikkje fyr. Dei kom i desse tider. | ||
Midt i fiskeområdet er Onglegrynna på sørleg kurs. Ein vestleg fiskeplass er utanom Fausken, her er straumen slik at ein let seg drive nord om Neteskallen medan ein fiskar. Det er og nemnt Statsgrynnakken. | Midt i fiskeområdet er Onglegrynna på sørleg kurs. Ein vestleg fiskeplass er utanom Fausken {{koord|62.5669403|N|5.7411916|Ø}}, her er straumen slik at ein let seg drive nord om Neteskallen {{koord|62.6511833|N|5.5267932|Ø}} medan ein fiskar. Det er og nemnt Statsgrynnakken. | ||
Ved retur til Synesvågen brukar dei kjende retningar og kjend lyd på bodar/båar dei navigerar etter for å nå hamna i all slags ver. | Ved retur til Synesvågen brukar dei kjende retningar og kjend lyd på bodar/båar dei navigerar etter for å nå hamna i all slags ver. | ||
==Utelege== | ===Utelege=== | ||
Overnatte på feltet, «utelege», var annakvar natt når fisken beit og veret var akseptabelt. Oftast låg ein på Silstøbotnen/Sildestøbotnen. Om det rauk opp med sydvest hadde ein god landkjenning på Kvalsboden og Oddeboden for å ta seg sikkert inn på Synesvågen. | Overnatte på feltet, «utelege», var annakvar natt når fisken beit og veret var akseptabelt. Oftast låg ein på Silstøbotnen/Sildestøbotnen {{koord|62.5396976|N|5.6886941|Ø}}. Om det rauk opp med sydvest hadde ein god landkjenning på Kvalsboden og Oddeboden for å ta seg sikkert inn på Synesvågen. | ||
Mek-karane hadde ein | Mek-karane hadde ein presenning som passa frå framstamnen til fokkemastre. Denne la ein over torskedungen. Så la ein seg «rund» på seglet og fiskedungen og drog eit anna segl over karane. «Å leggje sej ronde» er å legge seg med alle klede på. «D æ kaldsnækje på sjønå vetra/vintra dag» sa dei. | ||
Ein heldt vakt, og han trampa og «banka flokje» så det «va kje blond å få». | Ein heldt vakt, og han trampa og «banka flokje» så det «va kje blond å få». | ||
==Sjøveir== | ===Sjøveir=== | ||
Kysten er ein lunefull plass å vere. Dei fiska nokre få dagar i januar, så vart det styggever som varte ein heil månad. Kvar dag var det sjørok. Vinden «drog opp sjøen syd i Rimøynje og datt ikkje ned att før denj traff Erkne». Karane gjekk og trakka og venta på «sjøver». | Kysten er ein lunefull plass å vere. Dei fiska nokre få dagar i januar, så vart det styggever som varte ein heil månad. Kvar dag var det sjørok. Vinden «drog opp sjøen syd i Rimøynje og datt ikkje ned att før denj traff Erkne». Karane gjekk og trakka og venta på «sjøver». | ||
Så byrja det å gå rykte om at båtane hadde vore på sjøen heile tida, både frå Fosnavågen, Lepsøya og Nordøyane. Berre i eit avgrensa område rauk sjøen kvar dag. | Så byrja det å gå rykte om at båtane hadde vore på sjøen heile tida, både frå Fosnavågen, Lepsøya og Nordøyane. Berre i eit avgrensa område rauk sjøen kvar dag. | ||
Petter: «Ein dag besemte han far og ein | Petter:{{sitat| «Ein dag besemte han far og ein Rebbe frå Morsund seg for å gå ut. Med to riv i storseglet og to riv i fokka barst det utover. Vi sette «stavbukkar» på segla for å kome oss vest av Fausken. Der let vi oss drive til nord i Neteskallen og fekk godt med fisk. No gav det seg endeleg med uveret. | ||
Ut gjennom februar kunne vi drage opp i 1000 fisk på ein dag når den beit godt. Den stod rundt oss frå 12 til 40 famners djupte. Beste månaden dette året landa vi 12 000 torsk. | Ut gjennom februar kunne vi drage opp i 1000 fisk på ein dag når den beit godt. Den stod rundt oss frå 12 til 40 famners djupte. Beste månaden dette året landa vi 12 000 torsk. | ||
| Linje 86: | Linje 127: | ||
Ein av desse hardaste dagane byrja han far å verte nokså arg på meg. Avtalen var at eg som var så ung skulle merkje fiskane eg drog og få betalt for mine fiskar. Ein rekna ikkje fyrstereisgutane sterke nok i kroppen til å arbeide likt med dei andre. | Ein av desse hardaste dagane byrja han far å verte nokså arg på meg. Avtalen var at eg som var så ung skulle merkje fiskane eg drog og få betalt for mine fiskar. Ein rekna ikkje fyrstereisgutane sterke nok i kroppen til å arbeide likt med dei andre. | ||
Då byrja «Vosse-Knuten» fyrst å murre og så tok han ned i med han far at no fekk det vere nok. Guten skal ha lik lut med oss andre. Slik vart det. Eg var så kry at øyrene stod rett opp i høgde med sydvesten. Lut på mann dette året kr. 200. | Då byrja «Vosse-Knuten» fyrst å murre og så tok han ned i med han far at no fekk det vere nok. Guten skal ha lik lut med oss andre. Slik vart det. Eg var så kry at øyrene stod rett opp i høgde med sydvesten. Lut på mann dette året kr. 200.}} | ||
På feltet brukte karane den gamle, store, tunge «torskerykken» på fortaum og hampesnøre. På båtripa sette kvar mann ei «sute» (sute var fyrst ein stokk som snøret glei over meir som eit slitebelegg for ikkje å lage hakk i ripa. Så kom der rull i sutene for snøre, tre – fire tomar brei. Breiare rullar heitte garnsuter). Så drog ein fisken inn og let den ligge i botnen av båten med unntak av «store sigleromet». | På feltet brukte karane den gamle, store, tunge «torskerykken» på fortaum og hampesnøre. På båtripa sette kvar mann ei «sute» (sute var fyrst ein stokk som snøret glei over meir som eit slitebelegg for ikkje å lage hakk i ripa. Så kom der rull i sutene for snøre, tre – fire tomar brei. Breiare rullar heitte garnsuter). Så drog ein fisken inn og let den ligge i botnen av båten med unntak av «store sigleromet». | ||
| Linje 96: | Linje 137: | ||
Karane var og glade i ein liten «knert». Peparbrennevin frå knøttlite glas, som ei fingerbjøl. Ein «slo lens» i båten, mot slutten av turen lukta det peparbrennevin i båten når ein løfta på tiljene. Impregnering og det næraste ein kjem parfyme i situasjonen. | Karane var og glade i ein liten «knert». Peparbrennevin frå knøttlite glas, som ei fingerbjøl. Ein «slo lens» i båten, mot slutten av turen lukta det peparbrennevin i båten når ein løfta på tiljene. Impregnering og det næraste ein kjem parfyme i situasjonen. | ||
==Krabben== | ===Krabben=== | ||
Dei brukte av og til anker, «krabbe», for ikkje å drive av. Kvar båt hadde to slike og 100 famner sterkt tau. | Dei brukte av og til anker, «krabbe», for ikkje å drive av. Kvar båt hadde to slike og 100 famner sterkt tau. | ||
| Linje 105: | Linje 146: | ||
Når «krabben» skulle opp stilte karane seg opp i ei rekke i båten. Då var det ikkje «hiv..å..hå» (tak-for-tak) med alle samtidig. «Krabbetak», at dei som dreg skiftar grep på ein slik måte at tauet held jamn fart. Ingen skiftar grep på likt (ut å prøv godtfolk, denne er vanskeleg med tungt lass på). | Når «krabben» skulle opp stilte karane seg opp i ei rekke i båten. Då var det ikkje «hiv..å..hå» (tak-for-tak) med alle samtidig. «Krabbetak», at dei som dreg skiftar grep på ein slik måte at tauet held jamn fart. Ingen skiftar grep på likt (ut å prøv godtfolk, denne er vanskeleg med tungt lass på). | ||
==Losse fisk== | ===Losse fisk=== | ||
Vel i land måtte ein bere fisken fram i naustet. På utfallen sjø (fjøre) opp i 200 meter å gå i sleip rullesteinsfjøre. | Vel i land måtte ein bere fisken fram i naustet. På utfallen sjø (fjøre) opp i 200 meter å gå i sleip rullesteinsfjøre. | ||
| Linje 112: | Linje 153: | ||
Å gå i sleip rullesteinsfjøre med tungt lass på ryggen krev full konsentrasjon i dagslys. Verste alternativ var «jøfjøre» (lavt lavvatn) og kolmørk natt. | Å gå i sleip rullesteinsfjøre med tungt lass på ryggen krev full konsentrasjon i dagslys. Verste alternativ var «jøfjøre» (lavt lavvatn) og kolmørk natt. | ||
= | ===Kvile i ei seng=== | ||
==Kvile i ei seng== | |||
Å kome i hus og få seg mat etter slike økter var ubeskriveleg. Å få kvile ein sliten kropp sameleis. Men dei «gode» dagane, når det var godt fiske og godt ver var det berre å snu ut att med det same. Fisket venta. | Å kome i hus og få seg mat etter slike økter var ubeskriveleg. Å få kvile ein sliten kropp sameleis. Men dei «gode» dagane, når det var godt fiske og godt ver var det berre å snu ut att med det same. Fisket venta. | ||
==Kome heim== | ===Kome heim=== | ||
Petter: Kan de tenkje dykk kor kry eg var då eg kom heim og synte henne mor kva eg hadde tent denne vinteren. Ikkje minst at eg fekk same lut som dei andre var..tja, uverkeleg. | Petter: Kan de tenkje dykk kor kry eg var då eg kom heim og synte henne mor kva eg hadde tent denne vinteren. Ikkje minst at eg fekk same lut som dei andre var..tja, uverkeleg. | ||
==Båtbruk etter heimkome== | ===Båtbruk etter heimkome=== | ||
Nille Djuvik f. Botn, tente på Bjørneset då Ålesund brann, i 1904. Ho sa det var «enj kraftige ljøskje ut yve øyanje».: | Nille Djuvik f. Botn, tente på Bjørneset då Ålesund brann, i 1904. Ho sa det var «enj kraftige ljøskje ut yve øyanje».: | ||
| Linje 130: | Linje 168: | ||
Heimatt gjekk det unna. Fyrst til gards kom dei halvvaksne gutane som gjekk og vona på å kome på sjøen snart. Smilet rakk nesten heilt rundt hovudet, i alle fall oppunder øyrene. Så kom «kjeringane»/dei vaksne damene til tuns att. «Dei øja å bar sej noke so aldeles forferdele, å lova på atte dei aldre skolle ti kjirkje me disse galne karanje meir». | Heimatt gjekk det unna. Fyrst til gards kom dei halvvaksne gutane som gjekk og vona på å kome på sjøen snart. Smilet rakk nesten heilt rundt hovudet, i alle fall oppunder øyrene. Så kom «kjeringane»/dei vaksne damene til tuns att. «Dei øja å bar sej noke so aldeles forferdele, å lova på atte dei aldre skolle ti kjirkje me disse galne karanje meir». | ||
==Statistikk og «synsing»== | |||
Det var mykje folk som deltok. Døme frå statistikk Vårtorskefiskja, Sunnmøre 1891 - 1895, snitt: 186 båtar, 58 skøyter og 7182 mann. | |||
Så kan kommenterast "foruten kvinner og born", for: | |||
- fiskarane skulle utrustast til fiskja. - ved opne båtar måtte fiskarane i hus for seng og mat. - fisken skulle foredlast etter den kom på land. Arbeid med mat, kle, spinning og veving (til dømes segl), og stelle fisk var ofte familieføretak. | |||
Båtane frå fjordbygdene var laga og utrusta til dette sesongfiskeriet og stod på land resten av året. Ein båt si levetid var kanskje 20 år på det meste. Sjøbruken var hard med båten. Å «berge båt» ved lossing i fjøra på yttersida i dårleg ver var eit krevjande arbeid som lett gav skadar. | |||
==Nokre opplysingar for dei som brukar bøker som oppslagsverk== | |||
Bjarne Rabben: Fiskarsoge for Sunnmøre og Romsdal: | |||
-s. 35: Åttring med to master og baugspyd. | |||
-s. 85: Sunnmørsåttring med tre master. | |||
-s. 85: Tal mann pr. båt. | |||
-s. 101: Jakt. | |||
-s. 122: Sunnmørsbåten. | |||
-s. 126: Siglde sjøen ut. | |||
-s. 129: Tre master på åttring. | |||
-s. 130: Jaktebygging i Austefjorden med eige sjukehus i Sjukehushola. | |||
-s. 137: Tåger/kiper til fiskebering. | |||
-s. 160: Eggjafiskje: 2 - 3 master pr.åttring. | |||
-s. 181: Sunnmørsåttringen. | |||
-s. 183: Sunnmøre. Byggjemåtar for båt. | |||
-s. 185: Møringsbåt. | |||
-s. 186: Møringsbåt med gaffelsegl. | |||
-s. 230: Utskifting av seglføring. | |||
-s. 284: Spisstemning. | |||
Eilert Sundt: Harham et eksempel fra fiskeridistriktene | |||
-s. 67: At løbe fra vinden og seile sjøen ud | |||
==Bilete== | |||
====Båtane==== | |||
<gallery> | |||
Bilde:Olsvikseksringen 2 .jpg|Olsvikseksringen 2 | |||
Bilde:Olsvikseksringen 3.jpg|Olsvikseksringen 3 | |||
Bilde:AMU-0034 02.jpg|Barmann, ein spisstemna sunnmørsbåt med dekk. Austefjord Museum | |||
Bilde:AMU-0032 07.jpg|Oline, ein oppborda seksring med dekk og gaffelrigg. Austefjord Museum | |||
Bilde:AMU-0032 01.jpg|Oline, ein oppborda seksring med dekk og gaffelrigg. Austefjord Museum | |||
Bilde:AMU-0035 01.jpg|Seksring med dekk og gaffelrigg. Namn på deler i gaffelrigg. Austefjord Museum | |||
</gallery> | |||
====Korleis bodde dei fastbuande og fiskarane==== | |||
<gallery> | |||
Bilde: Ellingstova Molnes Foto Sunnmøre Museum GM.png| Ellingstova Molnes Foto Sunnmøre Museum | |||
Bilde: Vigra husmannstove Geileplassen Rørvik før 1915.png| Vigra husmannstove Geileplassen Rørvik før 1915 | |||
Bilde: Margretegarden Rørvik Seinare flytta til Blindheim GM.png| Margretegarden Rørvik Seinare flytta til Blindheim | |||
Bilde: Gunnahaug Roald 1915 GM.png| Gunnahaug Roald 1915 | |||
Bilde: Klokkarplassen Rørvik Seinaer flytta til Blindheim GM.png| Klokkarplassen Rørvik Seinaer flytta til Blindheim | |||
</gallery> | |||
====Terrenget. Øyane og havet rundt==== | |||
<gallery> | |||
Bilde: Hurlaveten mot Godøy Vigra OEH .JPG| Hurlaveten mot Godøy Vigra | |||
Bilde: Hurlaveten mot Vigra OEH.JPG| Hurlaveten mot Vigra | |||
Bilde: Godøy Storhornet mot Statt.JPG| Godøy Storhornet mot Statt | |||
Bilde: Godøy nordside mot Giske OEH.JPG| Godøy nordside mot Giske | |||
Bilde: Godøy nordside mot Alnes og havet 2 OEH.JPG| Godøy nordside mot Alnes og havet | |||
Bilde: Godøy nordside mot Alnes og havet 1 OEH.JPG| Godøy nordside mot Alnes og havet | |||
Bilde: Godøy Kleiva Sætreegga mot Ålesund OEH.JPG| Godøy Kleiva Sætreegga mot Ålesund | |||
Bilde: Godøy Kjerringtindane mot Ålesund OEH.JPG| Godøy Kjerringtindane mot Ålesund | |||
Bilde: Godøy Kjerringtindane mot Vigra Giske 1 OEH.JPG| Godøy Kjerringtindane mot Vigra Giske Aalesunds Museum | |||
Bilde: Gamlemselva mot Vigra 1 OEH .JPG| Gamlemselva mot Vigra | |||
Bilde: Gamlemselva mot Vigra 2 OEH .JPG| Gamlemselva mot Vigra | |||
Bilde: Gamlemselva mot Vigra 3 OEH .JPG| Gamlemselva mot Vigra | |||
Bilde: Fra_Valder%C3%B8_mod_Vigra_-_no-nb_digifoto_20160311_00225_bldsa_NGU0028.jpg|Fra Valderøy mot Vigra | |||
</gallery> | |||
====Veret og verskifte. Det skiftar fort==== | |||
<gallery> | |||
Bilde: Frostadtinden Høgesetra mot Giske 1 OEH.JPG| Frostadtinden Høgesetra mot Giske | |||
Bilde: Frostadtinden Høgesetra mot Giske 2 OEH.JPG| Frostadtinden Høgesetra mot Giske | |||
Bilde: Frostadtinden Høgesetra mot Giske 3 OEH.JPG| Frostadtinden Høgesetra mot Giske | |||
</gallery> | |||
====Kvar kom fiskarane frå ?==== | |||
<gallery> | |||
Bilde: Austefjorden Blåfjrllet mot Furneset Mek Folkestad 1 OEH.JPG| Austefjorden Blåfjellet mot Furneset Mek Folkestad | |||
Bilde: Austefjorden Blåfjellet mot Furneset Mek Folkestad 2 OEH.JPG| Austefjorden Blåfjellet mot Furneset Mek Folkestad | |||
Bilde: Austefjorden Blåfjellet mot Sundalsnipa Eidskyrkja OEH.JPG| Austefjorden Blåfjellet mot Sundalsnipa Eidskyrkja | |||
Bilde: Austefjorden Aurstadråsa mot Årsetøya OEH.JPG| Austefjorden Aurstadråsa mot Årsetøya | |||
</gallery> | |||
[[ | ==Eksterne lenkjer== | ||
*[https://www.nb.no/items/96ad1b959c1e5bc432a486a26f21f976?page=1&searchText=Harham%20et%20eksempel%20fra%20fiskeridistriktene%20Eilert%20Sundt | |||
Eilert Sundt: Harham et eksempel fra fiskeridistriktene] | |||
*[https://www.nb.no/items/e690600ef3a7aac97e1c12b624c42aec?page=0&searchText=Bjarne%20Rabben%20Fiskarsoge%20for%20Sunnm%C3%B8re Bjarne Rabben: Folk ved havet. Fiskarsoge for Sunnmøre og Romsdal] | |||
*[https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2011091606006 Harald B. Haram: Mitt folk ved havet] Boka er registrert, ikkje scanna, ved Nasjonalbiblioteket. Du kan låne den på biblioteket | |||
==Kjelder== | |||
*Austefjord Museum: Eit hefte. Etter sild og torsk på Mørekysten | |||
*Petter Mek (PM, 1876 – 1966, BsV2 s. 238) interjuva av Kåre Ståle Mek f. 1939 rundt 1960. Lydband | |||
*Hans Geitvik (HG, 1856 – 1934), Bondeliv på Sunnmøre. Mat, utrusting, navigasjon | |||
*Ola Årsetøy (OÅ 1892 – 1955), skriv til 50-årsjubileum for Volda Mek. Verkstad, Lokale fiskebåtar, tal båtar, rigg og segl | |||
*Knut Vikestrand (KV, 1896 – 1988) interjuva av Nils Håvik f. 1938. Lydband. Såg båtane som gut. Stadfestar at modellane til Andreas Årsetøy stemmer, han har og kommentarar som fell saman med Ola Årsetøy sine opplysingar | |||
*Sjur Førde (SF, 1877 -1858) notat. Sjur skriv at på det meste var det utrusta minst 15 seksringar og åttringar berre frå inste del av Austefjorden. Altså frå Håvik og Årset og austover til Osdal og Bueide. Sjur leitte på sine eldre år etter ei gamal vise om «Den blinde styremann» eller noko i den lei. Skriven om ein nokre generasjonar eldre mann frå Fyrde som vart tidleg blind, men var båte-byggar og åttrings-styremann likevel | |||
*Kalvassboka. Utgitt av Sivert E. Kalvatn etter faren Erik S. Kalvatn sine notat | |||
*Karl K. Blindheim, Vigra. Merkeprotokoll for Synes og Synesvik Valgdistrikt. Varierande innsig av torsk | |||
*Nille Djuvik f. Botn (ND, 1884 – 197?) I teneste på Bjørneset 1904. At «storebåtane» vart brukte til frakt av eigarane før dei vart sette på land. Som bestemor fortalde ho same historiene som dei andre informantane her. Dei som høyrde trong 50 år før dei skjøna at det ho sa var nøytralt og teknisk rett utan tillegg/overdrivingar | |||
*Busetnadssoga for Volda, band 1, 2 og 3, Arnfinn Kjelland…. BsV(nr/side) Her finn ein opplysingar om dei identifiserbare personane | |||
*Voldasoga, band 1, 2 og 3, Per Årviknes. Personane her og, men her er meir omfattande soger for tuna der kunnskap om båt og naust er med | |||
*Gunnar Morsund. Stover og statistikk | |||
*[[Bruker: Oddvar Høydalsvik|Høydalsvik, Oddvar E.]] f. 1951. Har høyrt på «besta»/bestemor Nille i Djuvika som liten. Har grave vidare etter informasjon seinare | |||
[[Kategori:Fiske]] | |||
[[Kategori:Kystkultur]] | |||
[[Kategori:Austefjord Museumslag]] | [[Kategori:Austefjord Museumslag]] | ||
[[Kategori:Volda kommune]] | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori:Giske kommune]] | [[Kategori:Giske kommune]] | ||
{{F1}} | |||
{{nn}}{{Opprydding}} | |||
{{nn}} | |||