Dialektordliste frå Austevoll
Dialektordlista frå Austevoll er ei påbegynt ordliste over ord og uttrykk frå Austevoll innsamla av Johan Tufteland. Han fikk ikkje fullført henne (berre ord som begynner på A, B og P), og ho treng gjerne noko redigering.
A
absolutt - absolutt - sikkert
absorbera - ta til seg
ablegøye fl.t. - pretter, moro
affekt - å bli opphissa
adle - adle saman
age - ta age,læra folkeskikk
agaløysa - utange, urokråke
akta seg vel - skikka seg
alder - «Da æ alder so gale, ate da ikje æ godt for noke»
adlesta - «Han va adlesta framme»
adlehanda - allslags
adnege - ivrige, annsam
ad undas - da gjekk gale
agnvand - om fisk som ikkje bit på agnet
aksling - på motor, propellaksling. Og på slipestein o. likn.
akkedera - diskutera noko
akterut - bak på farty
akkord - akkedera avtale
agaløysa - uvøra, utan age
agn n. - agn på angelen, lokkemat
agnhald - mothake på angel *
agneste-kjede - flaskekjede
aldrast - å bli gammal
alebeist - dyr som vert sett på
alfareveg - vegen der alle ferdast
agjera - gjera seg te
alboga - bryta seg fram
al m - i furetre, veden innom geita-veden
akta seg vel - passa seg
almendela - vanleg
andlåt - siste andedrag
anfall - brå sjukdom
anfares - alle saman
anføtes - å liggja motsett
ans m - omtanke
ansla v - driva på med noko
atte - han sa ate han sku koma
alda f - bølgja, aldena
alt og eder - alt saman
alra - heilt, det siste året – alra siste
alur - svært bråk og spetakkel
alder gå vel - «datta kan alder gå vel»
all sen dag - heile livet
almendela - vanleg
alt fort - etter kvart
ans m - omtanke
alterert adj - forvirra – foransla oppskaka
ambolt - ste i smia
amla n - masa
amper - hissig av seg
andakt - bøn, møte
andra - da andra
andror - å ro mot vinden
andøva - halda båten i mèdet
angje - ein pigg
ank - uro, vera redd
ankerspel - til å hiva opp eit anker
all si levetid - så lenge ein lever
almendele langebrød stomp
alelamb - som går ved huset
altergjest - den som går til alters
alvskot - beintæring
ana ana v. - om dyr som trår heimatte. «Det anar heim.»
andast v - å døy
anlegg n - verksemd, ta sikte, gode evner
ap n - ha nokon til narr, driva ap med, apast med nokon
anfares - å ta alt med, ikkje springa forbi noko
angjelast - krangla
andpusten - oppjaga andedrag
anker - også vasstønne eller vinanker
àn kom seg te manns vart rik
anmars - kjem, er ventande
an-negle - skin ovom neglene
ansla v - driva på - -
antrast - kjeklast
ans - omsut for noko
andsloppen - etter hardt sprang
àn vart heta tå da - fekk meir enn nok
àn va´kje tye - arg, sinna
apa ette - herma
armo - fattigdom
asjelæ - underleg
arvasvakhet - spedalsk sjuke
apa seg - fara med fjas
armakrekjen - i albogen
arta seg - te seg
arbei - arbeid
asa på - maksla
assagai - monstrum
asma - sjukdom
atterbera f - bakevja
asver - uver
as - mas
arbeidsvelde - reiskapar
arbeia i ein - gå i tankar
arbeia seg fram - bli noko
arm - fattig
armaskap - fattigdom
«asketapp» - ein frå Askøy
asjelæ - nokså mykje
assistanse - hjelp, støtte
attehalde - atterhald
«Når vesalmann får velder æ da ikkje attehelde.»
att og fram - «att og fram æ lika langt»
auka - veksa «han auka på mæ venden»
ausa n ausa båten med auskjær. Da ausa ned – rigne svært*
ausfat - i båten til å kasta ut austeren med
avbrot - stans – avbrot i arbeidet
avendsauga - avundsykja
aventas - hyggeleg å arbeida med noko
attehelde n - atterhald «Dar va korkje vet elde attehelde.»
atteknappa - utan ord, tagal
attlagd - gløymd
attom - bakom
attslegen - slo botn i tønna
attåt - tillegg
att på kjøpet - hos handelsmann
attelega - attlagd åker
attersett - om båt som har last bak
attevenda - når noko ikkje kan gjerast godt att, e da ikkje
attevenda med da
atti - baki, båten, i bakskuten
attimødle - innimellom
attelete - klinka til å stengja – lata att dør med
attpåsleng - barn etter dei andre
attepålur - liten blund til slutt på natta
attlengjes - falla attover
attpåsnakk - koma med ord etterpå
attra seg - dra seg attende
att å bak - Gygra sleit kjettingen, og raus att og bak så det syner*
augnekast - sjå snøgt til sides
augnamål - ta mål etter synet
aula - kry fram
aurgolv - golv av tein og sand i eldhus
auskjær - ausfat i båt til å ausa med
austlandsplint - tater frå austlandet
auster - vatn i båt, som må ausast ut
avdagseld - kveldsrode
avdrift - farty som driv under seglas
avdanka - sliten, for gammal
avferd - restar av døde dyr i marka
avferd - også om ein som er andast
augna n - å sjå, kunne ikkje augna da, så fort gjekk da
avdaga - om kvelden
avdrått - avling
avdag - kveldstund
aventas - vera oppteken med noko
avhenda - skilja seg men noko, selja det
avleggs - avleagt, utslite
avhodna - klypa hodna av unge kyr
aventas - å ha tolmod med noko, ta seg av det
avhol - avsides stad
avleies - gå seg vilt
avkrok - avsides
avla v - få noko t.d. fisk «Han avla ikkje rått!»
avliden - om ein død
avloa - ta livet av dyr
avskapleg - usjåeleg
avskræmd - frå sans og samling
avveg - galen lei
avåt - grønlus som et opp død fisk på garnet
avslappa - utkvild
avfidna seg - finna seg i det, gje seg på det
avtala n - verta samd om
B
babla - badnaprat, babl
badnalæ - barnsleg
bakdør - dør på baksida
bakstekone - bakstedeia
baksa v - hardt strev
bakskut m - akter i båten
baksnakk - snakka stygt om nokon
badn -badne - bodn
badnarævæ - «kveldsklåren er som badnarævæ, held seg ikkje lengje»
vadnatale - «når badnatale vekse, vert ein også meir tjukkøyrde!»
band n - hatleband til stavakjerald og teiner
bansdakrakk - til å smia band på
bandalaust - om kjerald som vantar band
bandasmiing - å laga band, fire band i ei kringle og 10 kringler i ein bunt. Bunt er 40 band.
bar m - kant t.d. på rommakolla. «Eta frå bar`n!»
bakke m - - tallerk på farty. Dei skal «bakka opp maten,»heitte det
baklengs - attra seg
bakehus - eldhuset der dei bakte
bakedag og snakedag «Etter ein bakedag kjem det gjedna ein snakedag.»
bakevja - motstraum, seglfarty låg i bakevja, og fekk ekkje fart, om det ikkje kom litt vind
baklest - last for langt akteropver
bakstebord - til å baka på
bakste-fløy - nytta til å venda flatbrødet med under bakinga *
baktofte - tofte bakerst i båten, framtofte eller segltofte framme
bal n - strev – møda
bala v - tungt arbeid
baldra v - snakka tull
balesamt - mødesamt
balstyren - ustyrleg unge
ballast - stein eller sand i seglfarty, for å gjera dei stødige for segl
balje m - stamp av tre – og nytta i sildebåt
banjer m - rom i større farty mellom lugar og lasterom
ballade m - bråk, ståk, spetakkel
bandajadn n - tønneband av jadn, som dei nagla saman og banka rek, så det passa til tønna
bar fort i veg - dei kom seg fort fram. «Det ber fort i veg med dei.»
barkebrødåret - hungersåret 1913
beig m - sjukdom, overferd, magesykja
beinhardt - noko svært vanskeleg
bera hardt i veg - busa på, ta det alvorleg
bleiefall - dei som gjekk til alters og låg saman kring altarringen
blåe m - ei mengd med sild i sjøen t.d.
blåster m - uro, ståk. «Han skapte blåster kring seg.»
brik f - kant låvebrika
brot n - - boabrot, brot på god folkeskikk, t.d.
bandastokk m - stokkane i tverrveggene i ei gammaldags tømre
P
padle - flate, ein gard har åkeren «Gardspadlen»
padnestein - gamle hollandske padner til taktekking
paff - han vart pass, mållaus, slyen
pakkenellik m - liten fin pakke
pant - settja noko i pant
par n - to saman
passande - høveleg
pale - småsei, ca 1 kg
palesei - 2-3 kg
pal - roleg .»Han sat pal og venta.»
paligs - å ta te palings og springa
pfifta f - ei fløyte, han sette i å pfifta
pakk - om fantar, dei vart kalla fantapakk
parera v - å avverja
partnar m - medspelar
passa n - ta vare på, ta mål av klede, ta seg i vare «du må
passa
pengar - av pecus, pecuniær, myntar
pengeknipa - pengelens
passa seg - ta seg i vare
parfolk n - ektefolk
passa smogo - nytta godt høve,t.d. med turrhøyet
palings - ta til palings, springa fort
prøvelse - påkjenning
passa - ta vare på, ta mål av klede «Du må bere passa deg.»
passa på - ta vare på lite barn
pfifta f - lita fløyte
parafin - lampeolja
parafinlampe - lampe som brenner med parafin(olje)
passeleg - høveleg
pause - pause i arbeie, kvilestune «pust i bakken»
pal - roleg «Han sat pal og venta.»
parfolk - mann og kone, ektefolk
pargas n - alt ein har med seg på reis
pass n - sjøpass, grenseboarbevis
pass - passeleg – «da va nett te pass åt han»
passa smøgo - nytta da retta høve, medan veret var stilt
«passa seg» - ta vare på seg
pel - rommål ¼ potte =0,242 l
penibel - pinleg, plagsomt
patina - gamalt preg
paure - kjelenamn på verlamb peika - visa til, peika på
peisa på - hanga hart i me eit arbeid
pela n - skunda seg «Sjå å pela deg vekk!»
pempa - drikka mykje. «Han sat der berre og pempa i seg.»
pengegras n - plante «engkall»
penn m - kvassenden av hummaren – framme
penna - smeden «penna ut» jarnest som var for smalt
pennefrø - om ein som var skrivekyndig
pepling - vesalmann
pera - berre pirka borti – vera vand, peren på maten
om eit «perevette.»
pers - han måtte endeleg til pers
persok - 29.juni «Petersmesse»
per varmstein - 22.febr. Peterstol-dagen
pesa - å vera svært anpusten
pest - pest -basillen vart oppdaga 1894. Byllepest
Svartedauden, lungepest
peis - t.d. «kolapeis», svart flekk i ansiktet
penibel - pinleg, plagsom, vanskeleg situasjon
padda - flat stein som kvernkallen står på
parera - avverja
parsell - stykke av gardsbruk
perelæ adj - elendig, knaskje, vesalt
peren - å vera peren på maten, vand, kresen
perlesaum m - laga av glasperler i ymse fargar t.d. på bringeklut
pet m - liten stav
peta v - å flytta seg fort, småspringa
petla v - plukka noko opp
piggtråd m - nytta i gjerde
pikhuva - strikka huve med spiss
pikka f - lita hakke
pikkande - liten, han var pikkande liten
piken m - ytste enden av seglgaffelen, der var også pikfallet
pilt m - liten gutunge
pille m - medisin
pinclus - gniar
pidning m - små steinfliser og kilar sette inn i ein steinmur
piggsett m - steinhammar, nytta ved muring. Sette piggen mot steinkant, og slo på med feisel eller slegge
pilk m - gamal pilk, støypt av bly og med to anglar i utretta
svenskepilk kom i 40 åra *
pikk n - illhug «Han bar på eit pikk til naboen.»
pinerenna - å lata det renna svært seint
pinnaur m - hardpakka småstein nede i jorda
pilsbukse f - bukse med trangt «ifar» smale bein
point m - eit rommål 0,568 liter
pioner m - føregangsmann
pipe n - stor tønne 465 liter tok to oksehoder eller 3 amer
pipe f - vak på line, truleg skotsk, kom rekande over havet
pipe f - tobakkspipe av krit, tre eller merskum
pina v - spara, vera prakkjen
pinalæ adj - sparsam
pinnfast - urikkeleg
pirka v - tepa litt borti noko, å terga nokon
piskri n - skrømt, noko overnaturleg
pistra v - veikt mæle
pjank n - pargas ein skal ha med seg
pjarr n - inkjevetta
plagg n - «handaplagg» som konene la over skautet når det regna. Lite klede. «Ho hadde ikkje skjikkelæ plagg å ha på seg».
plank m - treplank, vel 2 toms tjukn og 8-10 toms breidde.
Pløgd plank til hustømra. Ca 1910 3 toms furuplank med to pløyingar
plenta f - solid tau som støttar av not, plentekagge
pla v - «me pla alltid gjera da på dedna måten»
plaga f - noko vondt, ei landeplage
plan m - regel, byggjeplan, planløysing
planta n - settja ut nye planter
plassfolk - husmannsfolk som hadde eit lite plass
plassmann m - husmann
plaster n - plasterlapp på eit sår t.d.
plate n - ei dyne på senga
platting m - sementplate og kledning for seg på bomløfte*
og kalla lusaplatting
plombe f - tetta hol i ei vond tann
plukka poteter - petla opp potetene frå åkeren
plundra v - kava og maksla keiveleg med eit arbeid
pløya - «pløya åker» pløya bord eller plank, laga «rift» i planken og «fjør» som skal passa inn i «rifta».
pløyingshøvel - den kan «atellast» og laga pløyingar i plank eller bord
porla f - liten motorsykkel
potetesø n - vatn dei koka potetene i, «eg bryr meg ikkje meir om kaffien enn om potetesøet» -mann i 1800-åra
prakkarskap m - pineskap, gjerrig,»nei dei folkje e alti so fudle i prakkars
pratløysa f - ho hadde alti møkje å tafla om og var laus på munntyet
prikkfri - utan noko lyte
prikkervera v - å gjera noko, dei måtte prikkevera den ferske fisken* prat f - snakk, ein pratmaker for med mykje snakk og vas
primus - tyder «den første» kokeapparat i heim og farty før elektrisiteten kom i 1950
prisonen en - 1810 – 14 fengsel i gamle engelske krigsskip under krigen med England, eit var «Errisistible» i Temsen
pryl - juling, deng, overhaling
prins f - ei skreppe til å bera på ryggen
pukkstein - nytta i vegarbeid
pundar m - gamal vekt av tre, vog 24 merker eller 6 kg
punga v - han måtte punga ut, betala skuld
pur - reinhekla, «å halda ein for pure narr»
purra v - minna om, «basen purra oss ut kl. 5 om morgonen»
pusla v - små – arbeid
pusling m - vesalkryp
putl n - småarbeid, småborna putla seg og leika fint saman
putlo - muslukka «da gjekk opp i putlo for oss»
prøva v - freista, prøva skeisene
prøve m - den første prøven
prius f - ei skreppe t.d. av skinn
putleskjeling m - litt pengar ein har til overs, til å putla seg med
pynt n - stas, «ei vene jente treng ingen pynt»
på-akta - vørd, akta høgt, lagd merke til
pågåande - djerv, ein som held seg frampå, drivande gut
på loana - boren på hendene, har alltid hatt det sutalaust
pøs m - trebøtte, helst nytta i farty
pøyk m - gutladd
pysja n - kviskra, snakka lågt, hemmeleg
pytt m - liten vassdam
pøyla f - søledam
pæsa v - å driva det for hardt – blio anpusten
på ein kant - litt drukken, på ein snur
Kjelde: Jan Tufteland