lokalhistoriewiki.no

Aure kommune: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Aure kommune (vis kilde)

Sideversjonen fra 26. aug. 2021 kl. 14:26

9 543 byte lagt til ,  26. aug. 2021
→‎Kommune- og regionreform i 2010-åra
Ingen redigeringsforklaring
 
(69 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
{{Infoboks kommune
{{Infoboks kommune
| målform               = nn
| målform2               = nn
| bgfarge              =  
| bgfarge              =  
| navn                  = Aure
| navn                  = Aure
Linje 18: Linje 18:
| annet                =  
| annet                =  
}}
}}
<onlyinclude><includeonly>[[Fil:1576 Aure komm 2006-.png|thumb|80px]]</includeonly>'''[[Aure kommune|Aure]]''' er ein av dei elleve kommunane på [[Nordmøre]] i [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunen ligg nordaust på Nordmøre og grensar til [[Smøla kommune|Smøla]] over [[Edøyfjorden]] i nord, til [[Hitra kommune|Hitra]] over [[Trondheimsleia]] i nordaust, til [[Hemne kommune|Hemne]] over land i aust, til [[Halsa kommune|Halsa]] og [[Tingvoll kommune|Tingvoll]] over [[Vinjefjorden]] i sør, og til [[Kristiansund kommune|Kristiansund]] over [[Talgsjøen]] i vest. Saman med Smøla og Halsa utgjer kommunen distriktet [[Nordre Nordmøre]]. Regionsmessig sett ligg kommunen i brytningsområdet mellom [[Nordmøre]], [[Fosen]] og [[Orkdalen]]. Bunadsskikken varierer mellom [[nordmørsbunad]] (særleg på Tustna) og [[aure/hemne-bunad]]en. Lokalavisene er ''[[Nordvestnytt]]'' (Smøla/Aure) og ''[[Søvesten]]'' (Aure/Hemne). Dei mest lesne regionalavisene er ''[[Tidens Krav]]'' (Kristiansund) og ''[[Adresseavisen]]'' (Trondheim). [[Imarsundet kystlag]] og [[Kystlaget Geitbåtens Venner]] held til i kommunen. </onlyinclude>
<onlyinclude><includeonly>[[Fil:1576 Aure komm 2006-.png|thumb|80px]]</includeonly>'''[[Aure kommune|Aure]]''' kommune ligg på [[Nordmøre]] og hører administrativt til [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunen ligg nordaust på Nordmøre og grensar til [[trøndelag]]skommunane [[Hitra kommune|Hitra]] over [[Trondheimsleia]] i nordaust og [[Heim kommune|Heim]] over land i aust og over [[Vinjefjorden (Møre og Romsdal)|Vinjefjorden]] i sør; og til Møre og Romsdals-kommunane [[Tingvoll kommune|Tingvoll]] over [[Årsundfjorden (Møre og Romsdal)|Årsundfjorden]] i sørvest, [[Kristiansund kommune|Kristiansund]] over [[Talgsjøen]] i vest og [[Smøla kommune|Smøla]] over [[Edøyfjorden]] i nord. Saman med Smøla kommune og [[Halsa kommune|Halsa]] i Heim kommune utgjer kommunen distriktet [[Nordre Nordmøre]]. Regionsmessig sett ligg kommunen i brytningsområdet mellom [[Nordmøre]], [[Fosen]] og [[Orkdalen]], og kommunen er frå hausten [[2020]] av medlem av både [[Nordmøre Interkommunalt Politisk Råd|Nordmøre IPR]] (tidl. Orkide) og [[Orkdal Interkommunalt Politisk Råd|Orkdal IPR]].<noinclude><ref>[https://www.tk.no/aure-med-i-trondersk-regionrad/s/5-51-856983 «Aure med i trøndersk regionråd»] i ''[[Tidens Krav]]'', publ. 08.09.2020.</ref></noinclude> Bunadsskikken varierer mellom [[nordmørsbunad]] (særleg på Tustna) og [[aure/hemne-bunad]]en. Lokalavisa ''[[Søvesten]]'' dekkjer Heim og Aure. Dei mest lesne regionalavisene er ''[[Tidens Krav]]'' (Kristiansund) og ''[[Adresseavisen]]'' (Trondheim). [[Kystlaget Geitbåtens Venner]] (og tidlegare [[Imarsundet kystlag]] òg) held til i kommunen. </onlyinclude>


<onlyinclude>Det har vore fleire justeringar av kommunegrensene. Fram til [[1964]] var kjerneområdet av det som i dag utgjer Aure tre kommunar &mdash; ''[[Tustna (tidlegare kommune)|Tustna]]'', ''Aure'' og ''[[Stemshaug kommune|Stemshaug]]''. Stemshaug vart ihopslegen med Aure i 1965; og samtidig vart vestsida av [[Ertvågsøya]] overført frå Tustna til Aure, og innersida av Ertvågsøya, som hittil hadde hørt til [[Valsøyfjord kommune]], vart lagt til Aure. [[Engdal og Rodal]] sørom Vinjefjorden, som låg under Aure fram til 1974, vart overført til [[Halsa kommune|Halsa]] i [[1975]]. Tustna vart ihopslegen med Aure kommune den [[1. januar]] [[2006]]. </onlyinclude>
== Geografi ==
 
Kommunen består, rekna frå vest mot aust, av øyene [[Golmøya]], [[Tustna (øy)|Tustna]], [[Solskjelsøya]], [[Stabblandet]], [[Ertvågsøya]], [[Grisvågøya]], [[Lesundøya]] og [[Skarsøya]], og i aust ligg Aurlandet som den vestlege delen av ei halvøy delt mellom Aure og [[Hemne kommune|Hemne]] kommunar. På alle desse, og i tillegg på nokre mindre øyer og holmar, finst det matrikkelgardar. Bygder og grender inkluderer [[Sør-Halsnes]], [[Sør-Tustna]], [[Leira (Aure)|Leira]], [[Gullstein]], [[Sålåsundet]], [[Nordheim (Aure)|Nordheim]], [[Foldfjorden]], [[Ålmo]], [[Vågosen (Aure)|Vågosen]], [[Mjosundet]], [[Aure sentrum (Aure)|Aure sentrum]], [[Todalen (Aure)|Todalen]], [[Stemshaug]] og [[Kjørsvikbugen]].
 
På Lesundøya ligg [[Ungdomshuset Strandtun]], og øya hadde eigen [[Lesund skulekrins|skulekrins]] til 2009.
 
== Administrasjonshistorie ==
 
=== Tinglag ===
{{thumb|Trondheims h.len 1647, Nordmørs fogderi.png|[[Nordmørs fogderi]] i [[Trondheims len]] kring [[1647]]. [[Viks tinglag]] er markert i mørkeblått og [[Halsa tinglag]] i lilla. Det tilgrensande [[Hemne tinglag]] låg under [[Fosens len]].}}
Det som no er Aure kommune svarar til det meste av [[Viks tinglag]], men området vest for [[Imarsundet]] ([[Stabblandet]] og [[Tustna]]) hørte til [[Halsa tinglag]] og nordaustsida av [[Skardsøya (Aure)|Skardsøya]] og austover til [[Kjørsvikbugen]] hørte til [[Hemne tinglag]]. [[Vinje (Hemne)|Vinje]] låg til Viks tinglag, men ligg no i [[Heim kommune]]. Så vidt vi veit om, svara tinglaga her til dei gamle [[skipreide]]ne.
 
=== Prestegjeld ===
{{thumb|Aure Hitra prestegjeld.png|[[Aure prestegjeld]] vart delt i Aure og [[Edøy prestegjeld|Edøy]] i [[1749]], og [[Hitra prestegjeld]] vart delt i Hitra og [[Hemne prestegjeld]] i [[1765]].}}
 
=== Kommune ===
<onlyinclude>Det har vore fleire justeringar av kommunegrensene. Fram til [[1964]] var kjerneområdet av det som i dag utgjer Aure tre kommunar &mdash; ''[[Tustna (tidlegare kommune)|Tustna]]'', ''Aure'' og ''[[Stemshaug kommune|Stemshaug]]''. Stemshaug vart ihopslegen med Aure i 1965; og samtidig vart vestsida av [[Ertvågsøya]] overført frå Tustna til Aure, og innersida av Ertvågsøya, som hittil hadde hørt til [[Valsøyfjord kommune]], vart lagt til Aure. [[Rodal og Engdal]] sørom Vinjefjorden, som låg under Aure fram til 1974, vart overført til [[Halsa kommune|Halsa]] i [[1975]]. Tustna vart ihopslegen med Aure kommune den [[1. januar]] [[2006]]. </onlyinclude>
 
{{thumb|Midt-Noreg - Nordmøre til Trøndelag.png|Aure hørte med til nordmørskommunane som vedtok å utreie og arbeide for overgang til Trøndelag per desember [[2016]], eit initiativ som kommunepolitikarane plutseleg gikk bort frå.}}
{{thumb|Trøndelag-Ndm 2020.png|Per desember [[2019]] hadde dei nye kommunestyra i Aure, Kristiansund og Smøla gjort vedtak om å utgreie overgang til Trøndelag med etterfølgjande folkeavstemning.}}
 
=== Kommune- og regionreform i 2010-åra ===
I [[kommunereformen 2014–2020]] skreiv Aure kommune under to intensjonsavtalar:
 
* éin med [[Halsa kommune|Halsa]] i Møre og Romsdal og [[Hemne kommune|Hemne]] og [[Snillfjord kommune|Snillfjord]] i [[Sør-Trøndelag]] &mdash; med sentraladministrasjon på '''[[Kyrksæterøra]]'''; og
* éin med [[Kristiansund kommune|Kristiansund]], [[Averøy kommune|Averøy]], [[Halsa kommune|Halsa]], [[Tingvoll kommune|Tingvoll]] og [[Gjemnes kommune|Gjemnes]] i Møre og Romsdal, med administrasjonsentrum i '''[[Kristiansund]]'''.
 
Det vart arrangert rådgjevande folkeavstemning om desse to alternativa og nullalternativet den [[25. april]] [[2016]]. Resultatet vart tydeleg fleirtal mot samanslåing. Samtidig stemte ca. 67 % for Hemne-alternativet om det skulle bli samanslåing, mens ca. 24 % stemte for Kristiansund-alternativet.
 
Resultatet viser elles stort samsvar med fleire meiningsmålingar frå [[Sentio]] og [[InFact]] frå 2015 til 2019; dataa for Aure kommune er:
 
{| class="wikitable sortable"
! publ.
! byrå
! Møre og Romsdal
! veit ikkje
! Trøndelag
! merknader
|-
| <!-- dato -->2015-01
| <!-- byrå -->InFact<ref>[[Arild Myhre|Myhre, Arild]]: [https://www.tk.no/kommunereform/nyheter/halvparten-vil-bli-tronder/s/5-51-27136 «Halvparten vil bli trønder»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'', 09.02.2015</ref>
| <!-- MoRo -->2x %
| <!-- ???? -->
| <!-- Trlg -->6x %
| (trunkerte tal pga. lite utval)
|-
| <!-- dato -->2015-10
| <!-- byrå -->
| <!-- MoRo -->
| <!-- ???? -->
| <!-- Trlg -->
|
|-
| <!-- dato -->2016-02
| <!-- byrå -->InFact
| <!-- MoRo -->24,6 %
| <!-- ???? -->8,7 %
| <!-- Trlg -->66,7 %
|
|-
| <!-- dato -->2017-04
| <!-- byrå -->Sentio
| <!-- MoRo -->24 %
| <!-- ???? -->2 %
| <!-- Trlg -->74 %
|
|-
| <!-- dato -->2019-03
| <!-- byrå -->Sentio<ref>[[Arild Myhre]]: [https://www.tk.no/nyheter/aure/meningsmalinger/to-av-tre-aurgjeldinger-vil-bli-tronder/s/5-51-615680 «To av tre aurgjeldinger vil bli trønder»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'' 21.03.2019</ref>
| <!-- MoRo -->33 %
| <!-- ???? -->0 %
| <!-- Trlg -->67 %
|
|-
| <!-- dato -->2019-04
| <!-- byrå -->InFact<ref>[https://www.tk.no/nyheter/meningsmalinger/helse-more-og-romsdal/jordskjelv-to-av-tre-kristiansundere-vil-til-trondelag/s/5-51-625194 «Jordskjelv: To av tre kristiansundere vil til Trøndelag»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'' 08.04.2019</ref>
| <!-- MoRo -->21,7 %
| <!-- ???? -->12,7 %
| <!-- Trlg -->65,6 %
|
|-
| <!-- dato -->2021-08
| <!-- byrå -->Sentio<ref>[https://www.aure.kommune.no/politikk/regiontilhorighet/innbyggerundersokelse-om-regiontilhorighet/resultat-av-innbyggerundersokelsen/ «Innbyggerundersøkelse om regiontilknytning»], publ. på nettsidene til Aure kommune 08.2021</ref>
| <!-- MoRo -->37 % / 36 %
| <!-- ???? -->9 % / 6 %
| <!-- Trlg -->55 % / 58 %
| (1. verdi: alle; 2. verdi: dei som seier dei vil stemme)
|}
 
Aure kommune er medlem av [[ORKidé]] (Nordmøre regionråd), og etter kommunevalet 2019 gjorde det nye kommunestyret vedtak om å søkje medlemsskap med observatørstatus i [[Orkdalsregionen]].
 
På valdagen for [[Stortingsvalet 2021]] blir det òg rådgjevande folkeavstemning i Aure kommune om fylkesbytte til Trøndelag.
 
== Språk ==
 
=== Dialekt ===
Den tradisjonelle dialekten i heile kommunen hører med til den [[uttrøndske dialektar|uttrøndske]] gruppa innanfor [[trøndermål]]a. Nærmare bestemt er dialekten typisk nordmøring med [[tjukk l]], inkludert i ''rð''-ord i store deler av kommunen (minst på innersida av Tustna); [[jamvekt]] med [[kløyvd infinitiv]]; og ulik ending i eintal bestemt form nominativ/akkusativ av svake hokjønnsord (''-ä''/''-a'' i ord som ''bókjä, äłvä''; ''-å''/''-o'' i ord som ''bøttå/bøtto, hokkå/hokko'').
 
En del trekk er typiske for gamle Aure og Hemne prestegjeld &mdash; frå Tustna, Smøla og Valsøyfjorden i vest og til Hemne og store deler av Snillfjord kommunar i aust. Hit hører blant anna ordet ''sný'', bruken av pronomenet ''æ'' (og dels ''äg(g)'', ''äk(k)''; men Tustna har tradisjonelt ''é''); ''skjúr'' (Aure, Valsøyfjord, Hemne, Snillfjord); nektingsadverbet ''ittj'' (Stemshaug, Hemne, Snillfjord; Aure varierer; og Tustna har ''ikkje'', som rettnok ser ut til å vera ei yngre form på Stabblandet).
 
=== Skulemål og administrasjonsspråk ===
 
== Kunst og handverk ==
 
=== Draktskikk og bunader ===
 
=== Kunst ===
 
== Kystkultur ==
 
=== Båtar ===
{{thumb|29701g fyring etter Gressetgeita.jpg|Nybygd aurgjeldsfyring ved [[Husasnotra]] i nabokommunen Halsa.|Olve Utne|2015}}
{{thumb|Sildgarnsfyringen ved Aure (Kielland 1936).jpg|[[Åfjordsbåt|Åfjords]]-sildgansfyring ved Aure.|[[Kristian Kjelland (1869–1951)|Kristian Kielland]]|1936}}
Aure kommune ligg i skjeringspunktet mellom tre primære tradisjonsbåtområde:
 
'''[[Geitbåt|Søfjordingen]]''' hadde sitt tyngdepunkt i [[Skålvikfjorden]], rett innanfor [[Sålåsundet]] på [[Tustna]], fram mot slutten av 1800-talet, medan området kring [[Aursundet (Aure)|Aursundet]] og innover mot [[Vinjeøra]] var kjerneområdet for '''[[aurgjeldgeit]]a'''. Utover mot [[Trondheimsleia]], særleg lengst aust, var det akkurat som på [[Smøla kommune|Smøla]] vel så vanleg å bruke '''[[grisbåt]]ar''' (åfjordsbåtar). Aurgjeldgeita vart etterkvart òg mykje prega av åfjordstradisjonen.
 
Til heimefiske og småærend vart òg småe, tverrskotta og flatbotna båtar som blir kalla '''[[kokse|kokså]]''' (Tustna) eller '''pramo''' (Aure), bruka. Desse båtane skal vera basert på nordamerikanske ''skiffs''.
 
Dei største tradisjonsbåtane det finst levande tradisjon på at har eksistert i kommunen er '''[[nordmørsåttring|åttringar]]''' med åtte par årar, og somme har nemnt ''kjerkjebåtar'' med ni par årar. ''Kjerkjebåten'' [[«Fjordamerra» (1842)|«Fjordamerra»]] frå [[1842]] med sju årepar er den eldste &mdash; og største &mdash; kyrkjebåten som er bevart i området, og det er bygd fleire kopiar av han frå 1990-åra av.
 
Utetter andre halvdel av 1800-talet kom fleire båttypar i bruk i området. Ein av desse typane var lysterbåten eller '''[[nordmørslystring]]en'''; ein annan variant var '''[[nordlandsbåt]]en''', som det da òg vart bygd somme av lokalt; og éin båtbyggjar bygde endatil [[nordfjordsbåt]]ar.
 
=== Bryggjer og naust ===
{{thumb|C16887 Arasvika bryggje og naust.jpg|[[Svalgangsbryggje]] og [[svalgangsnaust]] i [[Arasvika (Aure)|Arasvika]] på [[Ertvågsøya]].|Olve Utne|2015}}
{{thumb|6619 bryggje paa Innerberg.jpg|Svalgangsbryggje på [[Innerberg (Aure)|Innerberg]] ved [[Sålåsundet]].|Olve Utne|2008}}
I Aure kommune finst den største konsentrasjonen av bevarte [[svalgangsnaust]] og [[svalgangsbryggje]]r i landet.
 
== Næringsliv ==


[[Tjeldbergodden industrianlegg]] vart bygd av [[Statoil]] i [[1990-åra]]. Før utbygginga vart det utført [[arkeologi]]ske utgravingar, der ein gjorde funn frå [[Fosnakulturen]] frå [[yngre steinalder]].  
[[Tjeldbergodden industrianlegg]] vart bygd av [[Statoil]] i [[1990-åra]]. Før utbygginga vart det utført [[arkeologi]]ske utgravingar, der ein gjorde funn frå [[Fosnakulturen]] frå [[yngre steinalder]].  
[[Nyhavn gassterminal]] tek imot gass frå [[Ormen Langefeltet]].


[[Aursundbrua]] går over [[Aursundet]], og bind saman øyene og fastlandet.
[[Aursundbrua]] går over [[Aursundet]], og bind saman øyene og fastlandet.
På Lesundøya ligg [[Ungdomshuset Strandtun]], og øya hadde eigen [[Lesund skulekrins|skulekrins]] til 2009.


== Sjå òg ==
== Sjå òg ==
Linje 38: Linje 162:
==Galleri==
==Galleri==


<gallery>
<gallery heights="150px" widths="110px">
Fil:Aure komm (1991-2005).png|Aures kommunevåpen frå 1991 til kommunesammenslåinga i 2005.
Tustna komm (1988-2005).png|Tustnas kommunevåpen frå 1988 til samanslåinga årsskiftet 2005/2006.
Aure komm (1991-2005).png|Aures kommunevåpen frå 1991 til sammenslåinga årsskiftet 2005/2006.
1576 Aure komm 2006-.png|Aures kommunevåpen frå samanslåinga i 2006.
</gallery>
</gallery>


Linje 46: Linje 172:


[[Kategori:Aure kommune| ]]
[[Kategori:Aure kommune| ]]
 
{{nn}}
 
{{spire}}
Olve Utne
Veiledere, Administratorer
58 567

redigeringer

Hentet fra «https://dev.lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/733372...1657165»