291 440
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (11 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 4: | Linje 4: | ||
| navn = Byklum | | navn = Byklum | ||
| bilde = Byklum 001.jpg | | bilde = Byklum 001.jpg | ||
| bildetekst = Xylografi av August Schneider i Skilling-Magazin 1866. Teiknaren har teke seg ein del kunstnarleg fridom, skjønar me, men den næraste garden lyt vera Utistog, og det neste tunet er Innistog. Leonhard Jansen skaffa kopien av biletet. | | bildetekst = Xylografi av August Schneider i ''[[Skilling-Magazin]]'' 1866. Teiknaren har teke seg ein del kunstnarleg fridom, skjønar me, men den næraste garden lyt vera Utistog, og det neste tunet er Innistog. Leonhard Jansen skaffa kopien av biletet. | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 14 | | gnr = 14 | ||
| bnr = | | bnr = | ||
| Linje 22: | Linje 22: | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude><includeonly>{{thumb|Byklum 001.jpg|Xylografi av August Schneider i Skilling-Magazin 1866. Teiknaren har teke seg ein del kunstnarleg fridom, skjønar me, men den næraste garden lyt vera Utistog, og det neste tunet er Innistog. Leonhard Jansen skaffa kopien av biletet.}}</includeonly> | <onlyinclude><includeonly>{{thumb|Byklum 001.jpg|Xylografi av August Schneider i Skilling-Magazin 1866. Teiknaren har teke seg ein del kunstnarleg fridom, skjønar me, men den næraste garden lyt vera Utistog, og det neste tunet er Innistog. Leonhard Jansen skaffa kopien av biletet.}}</includeonly> | ||
'''[[Byklum (Bykle gnr 14)|Byklum]]''' er den sentrale garden i [[Bykle|Kyrkjebygdi]] i [[Bykle kommune|Bykle]], og sannsynlegvis også den eldste garden i bygda, som alle dei andre har utgangspunktet sitt i. At dette må vera såleis skjønar me både av at garden vart kyrkjestad, og dermed gav namn åt kyrkjesoknet, og av at han på 1600-talet framleis hadde den langt høgste landskylda i bygda. | '''[[Byklum (Bykle gnr 14)|Byklum]]''' er den sentrale garden i [[Bykle|Kyrkjebygdi]] i [[Bykle kommune|Bykle]], og sannsynlegvis også den eldste garden i bygda, som alle dei andre har utgangspunktet sitt i. At dette må vera såleis skjønar me både av at garden vart kyrkjestad, og dermed gav namn åt [[Bykle sokn|kyrkjesoknet]], og av at han på 1600-talet framleis hadde den langt høgste landskylda i bygda. | ||
Når det gjeld gardsnamnet Byklum, slår Amund B. Larsen fast at det er dativ, fleirtal, av innsjønamnet [[Bykil]]. Sjø-, fjord- og elvenamn «antager ofte flertal, naar de gaar over til Gaardnavne», skriv han. (''Norske Gaardnavne'' VIII, 213). Dette har, såvidt me kan sjå, ikkje vore omstridt. Meir uvisst er det med tydingsinnhaldet. Larsen meiner at ordet «kanskje [kan] høre sammen med Verberne boka og bauka i Betydningen: pladske, skvulpe.». Eivind Vågslid (N A, 2, 689) aksepterer Larsens etymologi, men vil setje verbet bauka til å tyde 'grava'. [[Tarald Nomeland]] i den gamle gards- og ættesoga (216) satsar i staden på at grunnordet er ''bygill'', m, som i gamalnorsk tyder noko som er buge eller bøygt på form: «Det høver på Bykilen, som ligg noko bugen midt i dalen», seier han. Alt det hermde høyrest i og for seg plausibelt ut, men me trur endå at det einaste ein kan vera nokonlunde trygg på, er konklusjonen frå ''Norsk Stadnamnleksikon'' (1975, 85), der det heiter at Bykil «ikkje er sikkert tolka.» | Når det gjeld gardsnamnet Byklum, slår Amund B. Larsen fast at det er dativ, fleirtal, av innsjønamnet [[Bykil]]. Sjø-, fjord- og elvenamn «antager ofte flertal, naar de gaar over til Gaardnavne», skriv han. (''Norske Gaardnavne'' VIII, 213). Dette har, såvidt me kan sjå, ikkje vore omstridt. Meir uvisst er det med tydingsinnhaldet. Larsen meiner at ordet «kanskje [kan] høre sammen med Verberne boka og bauka i Betydningen: pladske, skvulpe.». Eivind Vågslid (N A, 2, 689) aksepterer Larsens etymologi, men vil setje verbet bauka til å tyde 'grava'. [[Tarald Nomeland]] i den gamle gards- og ættesoga (216) satsar i staden på at grunnordet er ''bygill'', m, som i gamalnorsk tyder noko som er buge eller bøygt på form: «Det høver på Bykilen, som ligg noko bugen midt i dalen», seier han. Alt det hermde høyrest i og for seg plausibelt ut, men me trur endå at det einaste ein kan vera nokonlunde trygg på, er konklusjonen frå ''Norsk Stadnamnleksikon'' (1975, 85), der det heiter at Bykil «ikkje er sikkert tolka.» | ||
Om ein skulle gjeta på alderen på busetnaden her, er det vel rimeleg å satse på [[bronsealder]] eller [[yngre steinalder]]. Diverre har ein ikkje oldfunn som kan stadfeste denne tanken, så han lyt berre byggje på ei parallellføring med eldste gardane i [[Nordbygdi (Bykle)|Nordbygdi]]. Elles ligg det fyre ein bundel med gamal tradisjon, som samla sett tykkjest peike i retning av mykje høg alder.</onlyinclude> | Om ein skulle gjeta på alderen på busetnaden her, er det vel rimeleg å satse på [[bronsealder]] eller [[yngre steinalder]]. Diverre har ein ikkje oldfunn som kan stadfeste denne tanken, så han lyt berre byggje på ei parallellføring med eldste gardane i [[Nordbygdi (Bykle)|Nordbygdi]]. Elles ligg det fyre ein bundel med gamal tradisjon, som samla sett tykkjest peike i retning av mykje høg alder.</onlyinclude> | ||
== Mugg'e Byklum == | |||
Såleis har [[Johannes Skar]] skrive eit langt stykke (''Gamalt or Sætesdal'' I, 237 f) om ein kar som skal ha vore rudkallen i Byklum, han som fyrst bygde garden. Denne mannen heitte [[Mugg Byklum]]. Me hermer eit par avsnitt: | Såleis har [[Johannes Skar]] skrive eit langt stykke (''Gamalt or Sætesdal'' I, 237 f) om ein kar som skal ha vore rudkallen i Byklum, han som fyrst bygde garden. Denne mannen heitte [[Mugg Byklum]]. Me hermer eit par avsnitt: | ||
| Linje 43: | Linje 45: | ||
Muggsloptet er iallfall ein realitet, der det framleis står i [[Innistog (Bykle gnr 14/1)|Innistog]]. Det vert tidfest til å vera eldre enn 1350, og dersom det nå verkeleg var ein Mugg Byklum som sette det opp, så må den mannen ha livd då. Men garden lyt, som me har vore inne på, vera endå langt eldre, så at Mugg skulle vera fyrste rudningsmannen, kan ein nok sjå bort ifrå. | Muggsloptet er iallfall ein realitet, der det framleis står i [[Innistog (Bykle gnr 14/1)|Innistog]]. Det vert tidfest til å vera eldre enn 1350, og dersom det nå verkeleg var ein Mugg Byklum som sette det opp, så må den mannen ha livd då. Men garden lyt, som me har vore inne på, vera endå langt eldre, så at Mugg skulle vera fyrste rudningsmannen, kan ein nok sjå bort ifrå. | ||
Frå gamalt vart Byklum rekna å ha ei landskyld på 4 huder. Dermed var denne garden den einaste såkalla «[[fullgard]]en» i Bykle. Dette skulle ikkje så lite til, og i 1624 var både [[Vatnedalen (Bykle gnr 6)|Vatnedalen]] og [[Hoslemo (Bykle gnr 4-5)|Hoslemo]] underbruk under Byklum. Hoslemo vart framleis ført under Byklum i [[matrikkelframlegget frå 1723]], jamvel om det då hadde vore ein eigen gard i aldri så lang tid. | Frå gamalt vart Byklum rekna å ha ei [[landskyld]] på 4 [[Leksikon:Hudlag|huder]]. Dermed var denne garden den einaste såkalla «[[fullgard]]en» i Bykle. Dette skulle ikkje så lite til, og i 1624 var både [[Vatnedalen (Bykle gnr 6)|Vatnedalen]] og [[Hoslemo (Bykle gnr 4-5)|Hoslemo]] underbruk under Byklum. Hoslemo vart framleis ført under Byklum i [[matrikkelframlegget frå 1723]], jamvel om det då hadde vore ein eigen gard i aldri så lang tid. | ||
Den eldste verestaden er heilt sikkert [[Innistog (Bykle gnr 14/1)|Innistog]], bnr 1, og den fyrste drifts- og bustadeininga me nokså sikkert kan rekne med har vore utskilt er det som vart kalla [[Lunden under Byklum|Lunden]]. Ein høyrer også gjete noko som vart kalla Bykletveit, men om det var eit bruk eller berre namnet på eit visst område innanfor gardsvaldet, er meir på vona. | Den eldste verestaden er heilt sikkert [[Innistog (Bykle gnr 14/1)|Innistog]], bnr 1, og den fyrste drifts- og bustadeininga me nokså sikkert kan rekne med har vore utskilt er det som vart kalla [[Lunden under Byklum|Lunden]]. Ein høyrer også gjete noko som vart kalla Bykletveit, men om det var eit bruk eller berre namnet på eit visst område innanfor gardsvaldet, er meir på vona. | ||
| Linje 67: | Linje 69: | ||
Sidan har det vorte dela ifrå ein god del bustadtomter. | Sidan har det vorte dela ifrå ein god del bustadtomter. | ||
I tabellen nedanfor har me sett inn alle dei busette einingane, både matrikulerte og umatrikulerte. Matrikulerte einingar utan busetnad er i hovudsak ikkje med. | I tabellen nedanfor har me sett inn alle dei busette einingane, både matrikulerte og umatrikulerte. Matrikulerte einingar utan busetnad er i hovudsak ikkje med. | ||
==Bruk, plassar og tomter under gnr 14 Byklum== | ==Bruk, plassar og tomter under gnr 14 Byklum== | ||
| Linje 484: | Linje 486: | ||
Då [[sorenskrivar]]en rekna dette i hop etter 4 ort i dalaren og 24 skilling i orta, kom han til ein sum på 148 rd. 1 ort og 1/2 sk. Han rekna ikkje heilt rett ser me, det rette skulle vera 149 rd 1 ort 19 skill, så han fekk 1 rd 18 skill for lite. Snodigast er likevel den halve skillingen, som tykkjest vore henta or lufta. Då skrivaren dela summen sin på 2 for å finne skatten Åsmund skulle ut med, fekk han 74 rd 12 skilling 3 peningar, som er nesten rett, berre 1 pening (=1/8 skilling) for mykje. | Då [[sorenskrivar]]en rekna dette i hop etter 4 ort i dalaren og 24 skilling i orta, kom han til ein sum på 148 rd. 1 ort og 1/2 sk. Han rekna ikkje heilt rett ser me, det rette skulle vera 149 rd 1 ort 19 skill, så han fekk 1 rd 18 skill for lite. Snodigast er likevel den halve skillingen, som tykkjest vore henta or lufta. Då skrivaren dela summen sin på 2 for å finne skatten Åsmund skulle ut med, fekk han 74 rd 12 skilling 3 peningar, som er nesten rett, berre 1 pening (=1/8 skilling) for mykje. | ||
== Rikaste mannen i Bykle == | |||
Etter straffeskattelista å døme var Åsmund utan samanlikning den rikaste mannen i Bykle. Jamvel om denne lista kanskje ikkje er den mest pålitelege mælestaven, er det interessant å leggje merke til at han måtte ut med meir enn dobbelt så mykje som dei som kom etter han på lista, Tarjei Gjerden og Svein Trydal, og at han åleine måtte yte bortimot tredjeparten av den samla straffeskatten i Bykle, som var på omlag 250 rd. | Etter straffeskattelista å døme var Åsmund utan samanlikning den rikaste mannen i Bykle. Jamvel om denne lista kanskje ikkje er den mest pålitelege mælestaven, er det interessant å leggje merke til at han måtte ut med meir enn dobbelt så mykje som dei som kom etter han på lista, Tarjei Gjerden og Svein Trydal, og at han åleine måtte yte bortimot tredjeparten av den samla straffeskatten i Bykle, som var på omlag 250 rd. | ||
| Linje 512: | Linje 516: | ||
Iallfall fekk dei tre åsmundssønene, Jon, Folke og Knut, i 1642 saman skøyte på 1 1/2 hud Byklum-eigedom frå ein Torleiv Taraldsson på «Mo i Mo sokn» ([[Mo prestegard|Prestegarden]]?, jfr ''Mo bygdebok'' I, 174). Denne gardparten hadde Torleiv fått som arv etter Margit Byklum, står det, og det ser ut til at han har vore bortsett til brukarar. Desse meiner me sat i [[Lunden under Byklum|Lunden]], og me viser difor til bolken om det bruket. | Iallfall fekk dei tre åsmundssønene, Jon, Folke og Knut, i 1642 saman skøyte på 1 1/2 hud Byklum-eigedom frå ein Torleiv Taraldsson på «Mo i Mo sokn» ([[Mo prestegard|Prestegarden]]?, jfr ''Mo bygdebok'' I, 174). Denne gardparten hadde Torleiv fått som arv etter Margit Byklum, står det, og det ser ut til at han har vore bortsett til brukarar. Desse meiner me sat i [[Lunden under Byklum|Lunden]], og me viser difor til bolken om det bruket. | ||
Dei tre åsmundssønene åtte i fylgje den prenta kontribusjonsskattelista frå 1647 på den tid 10 kalveskinn kvar i Byklum, og dertil ei halv hud i Hoslemo, så dei hadde 11 1/3 skinn kvar, i alt 34 skinn. Den skylda er dei også oppførde med i 1649. I 1651 er dei oppskrivne med 13 1/2 kalveskinn kvar, og i 1659, då Gunnar Rolvsson i Lunden hadde ei halv hud, skal åsmundssønene ha sete | Dei tre åsmundssønene åtte i fylgje den prenta kontribusjonsskattelista frå 1647 på den tid 10 kalveskinn kvar i Byklum, og dertil ei halv hud i Hoslemo, så dei hadde 11 1/3 skinn kvar, i alt 34 skinn. Den skylda er dei også oppførde med i 1649. I 1651 er dei oppskrivne med 13 1/2 kalveskinn kvar, og i 1659, då Gunnar Rolvsson i Lunden hadde ei halv hud, skal åsmundssønene ha sete med 12 skinn kvar (og kyrkja med 6 skinn). | ||
Etter ei jordebok frå 1661 var det framleis berre tre brukseieingar og tre bønder i Byklum, med ei samla skyldeige på 42 skinn. Oppsitjarane i 1661 var Olav Jonssson i Innistog, Kjetil Folkesson i Utistog og Knut Åsmundsson i Austistog. Dette tek me som teikn på at både Jon og Folke Åsmundssøner då var døde, og at sønene deira hadde teke over. | Etter ei jordebok frå 1661 var det framleis berre tre brukseieingar og tre bønder i Byklum, med ei samla skyldeige på 42 skinn. Oppsitjarane i 1661 var Olav Jonssson i Innistog, Kjetil Folkesson i Utistog og Knut Åsmundsson i Austistog. Dette tek me som teikn på at både Jon og Folke Åsmundssøner då var døde, og at sønene deira hadde teke over. | ||
| Linje 537: | Linje 541: | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[Kategori:Bykle kommune]] | [[Kategori:Bykle kommune]] | ||
{{ | {{F2}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||