291 440
redigeringer
→Kjelder og litteratur
(Mellomlagring) |
|||
| (16 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
'''[[Dovre folkehøgskule]]''' var i verksemd på [[Dovre]] frå hausten 1915 til våren 1918, dvs. i tre skuleår. Skulen var ein direkte oppfølgjar av ein tilsvarande [[folkehøgskule|grundtvigiansk folkehøgskule]] i [[Gausdal]] 1913-1915. Etter tida på Dovre vart det eit framhald i [[Sel]] 1918-1922. Den sistnemnde blir også gjerne omtala under nemninga Dovre folkehøgskule. | <onlyinclude>{{thumb høyre|Dovre folkehøgskule Sel 1919-20.jpg|Dovre folkehøgskule på [[Romundgard]] i [[Sel]] skuleåret 1919-1920. [[Andreas Austlid]] i andre rekkja nr. fem frå venstre. På venstre side av han [[Ingeborg Møller]] (Lindholm). [[Thorleif Schirmer]] bakarst i døropninga (med skjegg).|Ukjent}} | ||
'''[[Dovre folkehøgskule]]''' var i verksemd på [[Dovre]] frå hausten 1915 til våren 1918, dvs. i tre skuleår. Skulen var ein direkte oppfølgjar av ein tilsvarande [[folkehøgskule|grundtvigiansk folkehøgskule]] i [[Gausdal kommune|Gausdal]] 1913-1915. Etter tida på Dovre vart det eit framhald i [[Sel]] 1918-1922. Den sistnemnde blir også gjerne omtala under nemninga Dovre folkehøgskule.</onlyinclude> | |||
== To generasjonar norskdomsrørsle == | == To generasjonar norskdomsrørsle == | ||
Skulen var særmerkt av dei kjende kulturpersonlegdomane som var lærarar der og/eller som støtta opp om han på anna vis. Miljøet som utvikla seg der, kan seiast å ha vore eit møte mellom på den eine sida det grundtvigianske norskdomsmiljøet som hadde blomstra i [[Gudbrandsdalen]] frå 1860-åra av, og på den andre sida den spirande [[antroposofi|antroposofiske]] rørsla i Noreg fyrst på 1900-talet. Den eldre norskdomsrørsla var direkte representert ved [[Andreas Austlid]]. Fremst i den nye generasjonen stod diktaren [[Olav Aukrust]] og kunstmålaren [[Hallvard Blekastad]]. Dei to var nære vener, tremenningar og svograr frå det ein med god rett kan kalle eit norskdomsdynasti i dalen, familiane Blekastad, Ofigsbø og Aukrust. Både Olav Aukrust og Hallvard Blekastad vart sterkt inspirerte av antroposofien. Ein annan markant personlegdom ved skulen var forfattaren [[Ingeborg Møller]], som var ein sentral pioner for den antroposofiske rørsla her til lands. Forretningsmannen og mesénen [[Einar Lunde]], som bygde opp det antroposofiske miljøet på [[Lillehammer]], støtta opp om tiltaket. Hovudæra for at skulen kom til Dovre, hadde ordføraren der, [[Bjørner Vigerust]]. Det kan gje eit frampeik mot ein avart av den gudbrandsdalske norskdomsrørsla. Vigerust var alt frå 1933 ein sentral person i det etter måten sterke NS-miljøet på Dovre. | {{thumb høyre|Olav Aukrust (1883-1929).jpg|Olav Aukrust (1883-1929).|L. Forbechs eftf. (Kristiania)}} | ||
<onlyinclude>Skulen var særmerkt av dei kjende kulturpersonlegdomane som var lærarar der og/eller som støtta opp om han på anna vis. Miljøet som utvikla seg der, kan seiast å ha vore eit møte mellom på den eine sida det grundtvigianske norskdomsmiljøet som hadde blomstra i [[Gudbrandsdalen]] frå 1860-åra av, og på den andre sida den spirande [[antroposofi|antroposofiske]] rørsla i Noreg fyrst på 1900-talet. Den eldre norskdomsrørsla var direkte representert ved [[Andreas Austlid]]. Fremst i den nye generasjonen stod diktaren [[Olav Aukrust]] og kunstmålaren [[Hallvard Blekastad]]. Dei to var nære vener, tremenningar og svograr frå det ein med god rett kan kalle eit norskdomsdynasti i dalen, familiane Blekastad, Ofigsbø og Aukrust. Både Olav Aukrust og Hallvard Blekastad vart sterkt inspirerte av antroposofien.</onlyinclude> Ein annan markant personlegdom ved skulen var forfattaren [[Ingeborg Møller]], som var ein sentral pioner for den antroposofiske rørsla her til lands. Forretningsmannen og mesénen [[Einar Lunde]], som bygde opp det antroposofiske miljøet på [[Lillehammer]], støtta opp om tiltaket. Hovudæra for at skulen kom til Dovre, hadde ordføraren der, [[Bjørner Vigerust]]. Det kan gje eit frampeik mot ein avart av den gudbrandsdalske norskdomsrørsla. Vigerust var alt frå 1933 ein sentral person i det etter måten sterke NS-miljøet på Dovre.<ref>Moren, G. 2006.</ref> | |||
== Det mytiske Dovre == | |||
Både iniativtakar Vigerust og skulestyrar Aukrust var spesielt motiverte for valet av Dovre som stad for ein folkehøgskule. Dovre-namnet har ein mytisk status i norsk historie, frå Harald Hårfagres tid til og med Eidsvoll 1814. «''Dovre'' kan vekkje tankar um ein utgamal norrøn visdoms-skule eller "høgskule"» skriv Aukrust i ein artikkel om dette.<ref>Aukrust, O. 1965 (1915):83-85.</ref> Som Jarl fekk opplæring av Rig (i det norrøne kvadet Rigstula) «soleis lærde Harald visdom av risen ''Dovre'', og ''Dovre'' er, meiner Sophus Bugge, ingen annan enn Odin sjølv [...]». Så kan Aukrust konkludere om dette: | |||
:«Held ein dette mystiske, mytisk-religiøse, historiske, national-symbolske og kristelege fast, - og ser ein so på landet med eit ørnesyn, ovanifrå, eller med eit hugsyn, innanifrå, - då vil Dovre straks bjode seg fram som ein høveleg stad for nationalt og religiøst nykveikjingsarbeid, for norsk folkehøgskule på gamal grunn.» | |||
== Oppstarten == | == Oppstarten == | ||
| Linje 11: | Linje 18: | ||
Det melde seg om lag 60 elevar, og skulen kom i gang i oktober 1915. Aukrust var styrar. Som lærarar var i tillegg til styraren tilsett [[Ola Vigerust]], [[Kristian Aasmundstad]] og [[Juline Stigen]]. Astronomen og læraren [[Sigurd Einbu]] og ditsriktslege Bidenkap var timelærarar. | Det melde seg om lag 60 elevar, og skulen kom i gang i oktober 1915. Aukrust var styrar. Som lærarar var i tillegg til styraren tilsett [[Ola Vigerust]], [[Kristian Aasmundstad]] og [[Juline Stigen]]. Astronomen og læraren [[Sigurd Einbu]] og ditsriktslege Bidenkap var timelærarar. | ||
Det var stor stas ved opningseremonien med mellom andre diktarpresten og målmannen [[Ivar Mortensson Egnund]] | Det var stor stas ved opningseremonien med mellom andre diktarpresten og målmannen [[Ivar Mortensson-Egnund]] og skuledirektør [[Eftestøl, O. A.|Eftestøl]] til stades. | ||
== Kva slag innhald skulle skulen ha? == | |||
Folkehøgskulepedagogikken var omstridd i samtida. Ved oppstarten vart det ein del avisskriving om skulen på Dovre.<ref>Mæhle, L. 1965:18, som refererer til innlegg i Lillehammer Tilskuer 9.8.1915 og i Gudbrandsdalens Folkeblad 21.8., 24.8., 26.8. og 28.8. 1915.</ref> Aukrust ser seg nøydd til å tilbakevise påstandar om at det kom til å bli ein skule «paa den sædvanlige "Høgskulegjerd" med Maalstræv som Alfa og Omega og radikal Politik i dens Følge». Han siterer føremålsparagrafen for skulen: | |||
:«Dovre folkehøgskule er ein ålmenn-danande skule for vaksen norsk ungdom. (Lågalder 17 år fyre 1ste januar i skuleåret.) Skulen vil, at elevane skal koma so langt som råd er i kunnskapsvegen, - sjølve kunnskaps-upplæringi skal difor vera grundig, fagleg og strengt objektiv. | |||
:Ikkje berre kunnskap, men óg ''livs-upplysning'' vil skulen freista gjeva. Med nytestamentleg kristendom som ideal vegvisar skal dei unge få hjelp til å kjenne og skyne, at einast i truskap mot dei moralske og religiøse grunnsetningar kann ein halde mannalivet uppe i reinleik, kraft og gleda. Det som tener til å nære ''karakter-daningi'' og den ''etiske vilje-vokster'' skal det gjennom heile upplæringi leggjast særleg sterk vegt på. Skulen vil av all si magt nøre elsken til heim og fedreland, og han vil gjera alt han kann til å stålsetja viljen og vekkje hugen, so ungdomen står med sterke røter i bondeliv og heimleg kultur på norsk jord.» | |||
== Turbulens == | |||
Det andre året fekk færre elevar. Aukrust gav den hausten ut den fyrste diktsamlinga si, «Himmelvarden», og var borte frå skulen fram til jul. Han fekk Hallvard Blekastad til å vikariere for seg. <ref>Blekstad, M. 1983 side 114</ref> Ingeborg Møller (som på den tida heitte Ingeborg Lindholm) kom nå med som timelærar. Blekastad er full av lovord om henne: «Ho har ein umaateleg menneskjekunnskap […] Eg har ikkje raaka noko menneskje enno som har havt so sterk tru paa og so stor kjærleik til folkehøgskulen som ho.» Og seinare (november 1916): «Fru Ingeborg Lindholm har begynt ved skulen au … Henne likar dei godt. Ho er ei kraft.»<ref>Båe sitata frå Blekastad, M. 1983 side 115.</ref> | |||
Men det skulle sidan syne seg at det var to meiningar om hennar innsats for skulen. | |||
Frå tredje året (1917-1918) fekk Aukrust den aldrande Andreas Austlid til å ta over styringa i sin stad. Den unge lærarskuleutdanna [[Kristian Tordhol]] frå [[Lesja]] vart tilsett i staden for Ola Vigerust, som hadde sagt opp. Austlid tilsette så [[Sturla Brørs]] frå [[Sund folkehøgskule]] i [[Inderøy kommune|Inderøy]] og dotter si [[Anna Austlid]] i staden for Aasmundstad og Juline Stigen. Dette skapte i følgje Tordhol noko misnøye.<ref>Tordhol, K. 1965 side 35.</ref> Likevel meiner han at skulen tok seg opp att i omdømme og entusiasme dette tredje året, og at utsiktene såg gode ut. | |||
Men det vart ikkje noko fjerde år for folkehøgskulen på Dovre. Tordhol, som skriv om dette ved femtiårsminnet i 1965, legg forklaringa til og mykje av skulda for dette på Ingeborg Møller. Ho var i følgje han eit «uroelement» med stadig nye planar for skulen.<ref>Tordhol, K. 1965 side 36.</ref> | |||
== Nedlegging på Dovre og eit etterspel på Sel == | |||
Som Aukrust og Vigerust var Ingeborg Møller oppteken av det mytiske Dovre. Ho hadde tankar om å kjøpe ein gard der, og å byggje opp ein skule oppe på fjellet ved Hjerkinn. Austlid, gamle Ivar Blekastad og Einar Lunde var med henne i dette arbeidet. Det vart ikkje noko av desse planane. Men sommaren 1918 kjøpte Møller Kleivmillom på Nord-Sel, og ivra for å flytte skulen dit. For Bjørner Vigerust og også for mange som var knytta til skulen på Dovre, var dette eit vonbrot. Kristian Tordhol mislikte dette sterkt, og framstiller det i ettertid som eit solospel og nærast som eit kupp frå Møllers side, men let seg overtale til å arbeide den fyrste vinteren der.<ref>For to noko ulike framstillingar av hendingsgangen sjå Tordhol, K. 1965 side 36-38 og Blekastad, M. 1983 side 119-121.</ref> | |||
Det vart ikkje til at skulen flytta til Kleivmillom. I staden leigde dei den fyrste vinteren (1918-1919) lokale i [[Bjørkheim hotell]] på [[Otta (tettstad)|Otta]]. Austlid heldt fram som styrar ei tid. Kristian Tordhol hadde trass i sinnet som flyttinga hadde sett han i, overtala til å bli med som lærar i eitt år. Frå nyttår vart [[Margit Blekastad]], syster til Hallvard, med. | |||
Så vart skulen året etterpå flytta til Romundgard på Nord-Sel. Da kjende mange at ringen var slutta, sidan det var der Christopher Bruun hadde starta skulen sin i 1867. Austlid vart avløyst av Thorleif Schirmer som styrar frå nyttår. Tordhol framstiller det som at Austlid vart skuva ut på grunn av høg alder. Margit Blekastad slutta etter skuleåret 1919-1920. Meir fall da på Schirmer og Møller. Seinare kom også [[Ingebjørg Mælandsmo]] til,<ref>Reiten, J. 1978 side 41-42.</ref> og kanskje fleire. | |||
Skulen på Sel vart nedlagd i 1922, og hadde da medrekna året på Otta halde på i fire skuleår. | |||
== Referansar == | |||
<references/> | |||
== Kjelder og litteratur == | |||
*Aukrust, Olav: «Dovre folkehøgskule» i ''Skaldespor. Artiklar, talar, brev, dikt.'' (Utg. ved Leiv Mæhle.) Gyldendal, Oslo 1965. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006081700030}}. | |||
*Blekastad, Milada: ''Hallvard Blekastad. Glimt frå eit kunstnarliv''. Universitetsforlaget 1983. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011111405043}}. | |||
*Moren, Gudmund: «Nasjonal Samling i Dovre 1933-1945» i ''Årbok for Gudbrandsdalen 2006'', Dølaringen Boklag 2006. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2020020581189_001}}. | |||
*Mæhle, Leif: Innleiing til ''Skaldespor'' (Aukrust, O. 1965). {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006081700030}}. | |||
*Reiten, Jacob: «Romundgard på Nord-Sel. Kjend både frå Skotte-toget og som skulestad,» i ''Årbok for Gudbrandsdalen 1978.'' {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019030681618_001}}. | |||
*Sørbø, Jan Inge: ''Ørneflukt og ormegard. Ein biografi om Olav Aukrust.'' Det Norske Samlaget 2009. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013100306009}}. | |||
*Tordhol, Kristian: «Dovre Folkehøgskule. 50 år sidan skulen tok til», i ''Årbok for Gudbrandsdalen 1965.'' {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019030681632_001}}. | |||
[[Kategori:Folkehøgskole]] | |||
[[Kategori:Dovre kommune]] | |||
[[Kategori:Sel kommune]] | |||
[[Kategori:Etableringer i 1915]] | |||
[[Kategori:Opphør i 1922]] | |||
{{F2}} | |||
{{nn}} | |||