Veiledere, Administratorer
58 567
redigeringer
m
Teksterstatting – «{{norr.}}» til «norrønt»
m (Teksterstatting – «{{sørsam.}}» til «sørsamisk») |
m (Teksterstatting – «{{norr.}}» til «norrønt») |
||
| (2 mellomliggende revisjoner av samme bruker vises ikke) | |||
| Linje 22: | Linje 22: | ||
[[file:28292 Faepmie - gaaetie-ramme.jpg|thumb|left|Kåte der det meste av veggene manglar. Vi ser tydelig den steinsette ringen og dei fire bogestengene med dei tre tverrstengene. {{byline|Olve Utne}}]] | [[file:28292 Faepmie - gaaetie-ramme.jpg|thumb|left|Kåte der det meste av veggene manglar. Vi ser tydelig den steinsette ringen og dei fire bogestengene med dei tre tverrstengene. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
'''Nordlige bogestongskåter''', ofte kalla '''gammar''' (av | '''Nordlige bogestongskåter''', ofte kalla '''gammar''' (av [[norrønt]] ''gammi''), er bygd opp over bogestenger. Utanpå bogestengene ligg innerveggen av treverk med tekking av never utanpå. I nordsamisk og lulesamisk område er veggstengene ofte kappa ved bogestengene slik at gammen får rundt tak. Somme plassar (blant anna i det sørsamiske området) går veggstengene heilt opp til [[ljore]]n, slik at kåta får kjegleform. Utanpå neverlaget blir det så lagt opp [[torv]] som hjelper til å halde nevra på plass — og i tillegg gjev torva betre isolasjon. Ofte, men langt ifrå alltid, blir det lagt greiner utanpå torva att for å halde ho betre på plass. | ||
[[file:28375 Ankarede - gaaetie.jpg|thumb|Kåte i [[Ankarede]] i [[Jamtland]]. {{byline|Olve Utne}}]] | [[file:28375 Ankarede - gaaetie.jpg|thumb|Kåte i [[Ankarede]] i [[Jamtland]]. {{byline|Olve Utne}}]] | ||
| Linje 32: | Linje 32: | ||
== Innreiing == | == Innreiing == | ||
Alle tradisjonelle kåter har den same grunnplana: Midt i rommet, rett under ''riehpen'' ([[pitesamisk]]/[[lulesamisk]]; [[sørsamisk]] ''riehpene'', ‘[[ljore]]’), er det lagt opp ein [[åre (eldstad)|árran]] ([[lulesamisk]]/[[pitesamisk]]/ | Alle tradisjonelle kåter har den same grunnplana: Midt i rommet, rett under ''riehpen'' ([[pitesamisk]]/[[lulesamisk]]; [[sørsamisk]] ''riehpene'', ‘[[ljore]]’), er det lagt opp ein [[åre (eldstad)|árran]] ([[lulesamisk]]/[[pitesamisk]]/[[umesamisk]], ‘åre’; [[sørsamisk]] ''aernie'') av steinar/steinheller. Innanfor åra ligg ''båssjo'' ([[pitesamisk]]; [[sørsamisk]] ''båassjoe''/''båassja'', [[lulesamisk]] ''boassjo'', [[nordsamisk]] ''boaššu''), kjøkenområdet der maten blir lagra og tilordna. Attom båssjo finst det ofte ei mindre døropning som normalt berre blir bruka for å regulere trekken gjennom ljoren. Gjennom døropninga ved båssjo tek ein [[runebomme|runebomma]] inn eller ut; men mat frå dyr (inkludert kjøtt, fisk og mjølkeprodukt) tek ein ''ikkje'' inn eller ut der. Over båssjo er det tabu å gå, særlig for kvinner, så om ein skal frå eine sida av kåta til den andre, så går ein alltid mellom árran og (hovud)døra. Einaste unntaket er den som nettopp har drepe ein [[bjørn]]. | ||
På kvar side av aksen frå døra via árran til båssjo er det eit golvområde. Normalt er det jordgolv der, og oppå er det strødd småkvist frå bjørk eller [[gran]]. Oppå kvistlaget er det oftast lagt [[rein]]skinn med hårsida opp. Mora sitt inst til høgre, rett ved båssjo. Utom henne sitt mannen og ungane. På andre sida sitt vaksne born så vel som andre slektningar og gjester. | På kvar side av aksen frå døra via árran til båssjo er det eit golvområde. Normalt er det jordgolv der, og oppå er det strødd småkvist frå bjørk eller [[gran]]. Oppå kvistlaget er det oftast lagt [[rein]]skinn med hårsida opp. Mora sitt inst til høgre, rett ved båssjo. Utom henne sitt mannen og ungane. På andre sida sitt vaksne born så vel som andre slektningar og gjester. | ||