Nøkleby (Østre Toten): Forskjell mellom sideversjoner

{{under arbeid}}

Den fyrste fullstendige skattelista vi kjenner til, er frå 1528. I denne lista er alle brukarar av gardar nemnde opp. Her finn vi Oluf og Harrilld Mugelby i Lend thinglagh på Toten. Desse to, Oluf og Harrilld, eller Ole og Harald, er dei fyrste nyklebybrukarane vi kjenner namna på.

Utover på 1500-talet og tidleg på 1600-talet møter vi to nyklebygardar i skattelistene, av og til omtala som øvre og nedre. Seinare blir gardane kalt austre og vestre.

I Austigarden var Hans og Ivar oppsitjarar i 1669. Det var overklassefolk som åtte denne garden, Anne Olsdotter, Anders Madsen og Fredrik Bremmer. Dei to brukarane i Austigarden sådde i alt 15 tynner korn, like mykje som det vart sådd i Vestigarden. Det tilsvarar omtrent 60 mål åker. Dei kunne fø til saman 6 hestar og 24 storfe. Dei hadde dårleg med skog og beitemark, men enga var god. Dei sætra i Bergesætra.

I 1723 vart det gjort registreringar til ein ny matrikkel, som aldri vart sett ut i livet. Dette matrikkelforarbeidet gir gode opplysningar om gardane.

På den austre nyklebygarden var det to oppsitjarar (brukarar), Nils og Håken. Dei kunne så 5 skjepper rug, 7 tynner og 6 skjepper bygg, 2 tynner og 2 skjepper havre og 5 skjepper erter. Samanlagt vart det 10 tynner og 5 skjepper. Attåt kjem det som ligg brakk (treslaget), det kunne kanskje utgjera 2 – 3 tynner. På 1800-talet var det vanleg å rekne at ei tynne såkorn var nok til å så omtrent 4 dekar, men tidleg på 1700-talet rakk ikkje tynna til meir enn omtrent 3 ½ mål. I realiteten varierte såmengda nokså mykje frå åker til åker, men går vi ut frå 3 ½ mål på tynna, blir samla åkerareal hos dei to brukarane på den austre garden mellom 45 og 50 dekar. Vi fann ut at åkerarealet, medrekna treslaget, utgjorde ca 60 dekar i 1669. Det er lite truleg at det var mindre åker i 1723 enn i 1669. Anten sådde dei tjukkare i 1669 enn 57 år seinare, eller dei overvurderte utsæden i 1669 og/eller undervurderte i 1723. Vi kan rekne med at arealet med åker var omtrent det same i 1669 og i 1723. Dei to brukarane i Austigarden kunne fø 4 ½ hest, 24 storfe og 16 sauer. Garden hadde måteleg med hamn i «Bøydeudrasterne», det vil seia i allmenningen. Det er ikkje oppgitt kvar dei hadde sæter.

I Vestigarden var det òg to oppsitjarar (brukarar), Jens og Jens. Dei kunne så 7 skjepper rug, 10 tynner bygg, 2 tynner og 2 skjepper havre og 5 skjepper erter. I alt sådde dei 13 tynner og 6 skjepper. Medrekna treslaget (brakkmarka), som varierte frå år til år, var åkerarealet omtrent det same som i 1669, det vil seia omtrent 65 mål. Jens og Jens kunne fø 4 hestar, 24 storfe og 16 sauer. Dei hadde sæter på Midtbu.

For både den austre og den vestre garden heitte det at jordarten var god. Dei hadde kvern så dei kunne mala til husbruk. Ingen av gardane hadde skog, så ved og vørkje til skigardar og hus laut dei ta i allmenningen.

Folketeljinga i 1801 er den fyrste fullstendige folketeljinga i Noreg, der namna på alle innbyggarane er oppgitt. På Nykleby var det fem gardar og to husmannsplassar med i alt ni hushaldningar. Det budde 43 personar på gardsområdet. Det gir 4,8 personar i kvar hushaldning. Folka fordelte seg slik på aldersgruppene: 7 frå 0 – 10 år, 8 frå 11 – 20 år, 7 frå 21 – 30 år, 6 frå 31 – 40 år, 3 frå 41 – 50 år, 8 frå 51 – 60 år, 2 frå 61 – 70 år, og 2 føderådsfolk i Bortigarden som var 85 år gamle.

I 1835 budde det i alt 68 personar på dei fem gardane. Av dei var 4 sjølveigande gardbrukarar, 1 var forpaktar (Vestigarden) og 4 var husmenn. Alle dei fire husmennene høyrde til i Bortigarden. Dei fem gardane sådde i alt 69 tynner korn og erter. Det vart ikkje sådd så tjukt på 1800-talet som tidleg på 1700-talet. Vi kan rekne at ei tynne såkorn rakk til omtrent 4 mål. Dermed kan vi gå ut frå at alle gardane hadde omtrent 280 mål åker til saman. Attåt dette vart det sett 57 tynner poteter. Medrekna det som låg brakk (treslaget) kunne samla åkerareal vera mellom 300 og 350 mål. Det var 17 hestar, 63 storfe, 62 sauer og 11 grisar på dei fem gardane. Bortigarden hadde nesten ein tredel av åkerarealet, og var den største av gardane.

Når vi kjem fram til 1865, hadde folketalet vaksi til 123 personar. Av dei var det 5 sjølveigande gardbrukarar og 12 husmenn. Oppigarden vart driven saman med Nistugua. Det vart sådd 78 tynner korn og sett 190 tynner poteter. Samla åkerareal var omtrent 450 dekar. Det var i alt 28 hestar, 90 storfe, 77 sauer og 12 grisar på dei fem gardane. Nå var det Bortigarden og Midtre som hadde størst åkerareal. Dei to gardane var omtrent jamstore.  

Eilert budde på Røyse i 1743, da han gifta seg fyrste gongen. I 1748 ville han sikre seg Oppigarden Nykleby, men han hadde ikkje pengar til å løyse inn garden frå stefar sin. Han lyste pengemangel på ein fjordung tunge i Nykleby. I 1751 fekk han skjøte frå stefaren, Syver Jonsen, på ein del av garden, og i 1752 vart det tinglyst føderådskontrakt mellom Eilert og stefaren. Da Syver Jonsen flytte til Dotset på Eina, skulle føderådsytingane leverast der, men i 1767 vart Eilert Håkensen stemna av Ole Larsen Åserud og syster hans for manglande betaling av føderåd til farbror deira, Syver Dotset. Kravet var på godt og vel 99 riksdalar.  

I 1779 vart det haldi delingsforretning i Oppigarden. Garden var delt mellom syskenborna Hans Eilertsen og Håken Nilsen.

I 1776 var Hans på epleslang på Fodstad saman med tre andre unggutar frå oppi Nyklebyleia. Dei vart dømde til å betale bot for denne ugjerninga.  

Hans tok over halvdelen av Oppigarden frå far sin. I 1779 inngjekk han føderådskontrakt med far sin på «min nu ejende og paaboende deel i gaarden Nøkleby». Det var ikkje lenge Hans Eilertsen vart sitjande i Oppigarden. I 1781 selde han garddelen sin til Even Hansen Nykleby (Dyste), einearving etter moster si, den velståande og barnlause Margrete Nilsdotter i Bortigarden. Hans finn vi att som husmann på Garde 1792 og 1795, på Gran i 1793, og på Jonsrudodden på Eina frå 1797 til han døydde i 1839. I 1801 budde far hans, Eilert Håkensen, som føderådsmann hos Even Hansen.