Skribenter
87 027
redigeringer
→Åker adelege setegard
(kategorisplitting) |
|||
| (14 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Åker gard Ridabu.JPG|Åker gard i Vang, Hamar kommune. Peder von Todderud åtte garden frå 1751 til 1764, da han overlet den til sonen. Som [[rangadel|rangadeleg]] person kunne von Todderud nyte dei rettane som hefta ved Åker som rett adeleg setegard.|Cato Edvardsen (2006)}} | |||
<onlyinclude> | '''[[Peder von Todderud|Peder Gulbrandsen von Todderud]]''' (fødd [[17. juli]] [[1691]] i [[Stange]], død [[30. mai]] [[1772]] i [[Vang i Hedmark]], nåverande [[Hamar kommune]]) var ein offiser som mellom anna utmerka seg under [[Store nordiske krig]]. Han var fødd i bondestand, men oppnådde generalmajors grad og fekk dermed adelskap. Han kjøpte den adelege setegarden [[Åker (Vang på Hedmarken)|Åker i Vang]], og budde der dei siste tjue åra av sitt liv. Han vart kjend for sitt målmedvitne og framtidsretta jordbruk i ein tidleg fase av [[Opplysningstida]].</onlyinclude> | ||
'''[[Peder von Todderud|Peder Gulbrandsen von Todderud]]''' (fødd | |||
== Familie == | == Familie == | ||
| Linje 13: | Linje 12: | ||
Peder Todderud fekk undervisning i heimen til han var 10 år gammal. Deretter var han i to år, fram til 1703, i teneste og vidare undervisning hjå sokneprest [[Niels Sverdrup]] i Vang. Så kom han til Christiania som lakei hjå assessor og lagmann [[Peder Blichfeldt]], der han var til 1705. | Peder Todderud fekk undervisning i heimen til han var 10 år gammal. Deretter var han i to år, fram til 1703, i teneste og vidare undervisning hjå sokneprest [[Niels Sverdrup]] i Vang. Så kom han til Christiania som lakei hjå assessor og lagmann [[Peder Blichfeldt]], der han var til 1705. | ||
Etter to år heime på garden i Stange, byrja Todderud si militære karriere som menig soldat i teneste hjå major [[Otto Ludvig Fien]], og vart snart korporal i den same majorens kompani av [[Sehesteds dragonregiment]] (1706). | Etter to år heime på garden i Stange, byrja Todderud si militære karriere som menig soldat i teneste hjå major [[Otto Ludvig Fien]], og vart snart [[korporal]] i den same majorens kompani av [[Sehesteds dragonregiment]] (1706). | ||
Karrieren var deretter som følgjer: | Karrieren var deretter som følgjer: | ||
*Sersjant ved det same regimentet 29. august 1709. | *[[Sersjant]] ved det same regimentet 29. august 1709. | ||
*Adjutant ved [[Smålenske nasjonale infanteriregiment]] 10. september 1716. | *Adjutant ved [[Smålenske nasjonale infanteriregiment]] 10. september 1716. | ||
*Sekondløytnant frå byrjinga av 1716 og beordra som vaktmeisterløytnant i [[Fredrikstad]]. Det var denne våren han utmerka seg særleg i kampane mot svenskane rundt Moss og Fredrikstad. Han vart alvorleg såra ved Moss 23. april 1716, men kom seg att innan året var ute. | *[[Sekondløytnant]] frå byrjinga av 1716 og beordra som vaktmeisterløytnant i [[Fredrikstad]]. Det var denne våren han utmerka seg særleg i kampane mot svenskane rundt Moss og Fredrikstad. Han vart alvorleg såra ved Moss 23. april 1716, men kom seg att innan året var ute. | ||
*Premierløytnant ved Smålenske nasjonale infanteriregiments nye reserves Laurvigske kompani 31. desember 1716. | *[[Premierløytnant]] ved Smålenske nasjonale infanteriregiments nye reserves Laurvigske kompani 31. desember 1716. | ||
*Kantonsadjutant (som stod for kantonnering, forlegning av soldatane utanfor garnisonane) under oberst Kragh frå januar 1716 til februar 1717 og aide de camp (assistent) for kommanderande general B.H. von Lützow frå mars 1717 til oktober 1719. | *Kantonsadjutant (som stod for kantonnering, forlegning av soldatane utanfor garnisonane) under oberst Kragh frå januar 1716 til februar 1717 og aide de camp (assistent) for kommanderande general B.H. von Lützow frå mars 1717 til oktober 1719. | ||
*Kapteins karakter (dvs. grad, men ikkje stilling som kaptein) 1. september 1717. | *Kapteins karakter (dvs. grad, men ikkje stilling som kaptein) 1. september 1717. | ||
| Linje 35: | Linje 34: | ||
Todderud må ha flytta mykje rundt ettersom han fekk stillingar på nye stader. Som sjef for Eidsvollske kompani er det kjent at Todderud budde på garden [[Tønsåk|Østre Tønsåk]] i [[Eidsvoll]]. | Todderud må ha flytta mykje rundt ettersom han fekk stillingar på nye stader. Som sjef for Eidsvollske kompani er det kjent at Todderud budde på garden [[Tønsåk|Østre Tønsåk]] i [[Eidsvoll]]. | ||
Da han vart oberst og regimentssjef, kjøpte han den [[Setegård|adelege setegarden]] [[Åker (Vang | Da han vart oberst og regimentssjef, kjøpte han den [[Setegård|adelege setegarden]] [[Åker (Vang på Hedmarken)|Åker]] i Vang på Hedmarken. Todderud hadde adelskap i kraft av å stå i [[Leksikon:Rang|rangen]], og kunne såleis nyte [[Setegård|setegardsrettane]], hovedsakeleg skattefritak. [[Rangadel|Rangadelskapet]] er også bakgrunnen for [[predikat]]et «von» i familienamnet. | ||
Han interesserte seg for gardsbruket, og det er bevart ei dagbok etter han som viser eit mangfaldig gardsproduksjon. Ein har særleg merka seg grønnsakproduksjonen og den tidlege førekomsten av potavling som er omtala der. Åker gjekk i arv i slekta til 1892.<ref>Coldevin, A. 1950 side 404.</ref> | Han interesserte seg for gardsbruket, og det er bevart ei dagbok etter han som viser eit mangfaldig gardsproduksjon. Ein har særleg merka seg grønnsakproduksjonen og den tidlege førekomsten av potavling som er omtala der. Åker gjekk i arv i slekta til 1892.<ref>Coldevin, A. 1950 side 404.</ref> | ||
| Linje 49: | Linje 48: | ||
*Coldevin, Axel: ''Norske storgårder bd. I'', Oslo 1950. | *Coldevin, Axel: ''Norske storgårder bd. I'', Oslo 1950. | ||
*Dahl, A.D.: Artikkel om von Todderud i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' 1964. | *Dahl, A.D.: Artikkel om von Todderud i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' 1964. | ||
*Nissen, Harald sr.: [http://snl.no/.nbl_biografi/Peder_Von_Todderud/utdypning | *Nissen, Harald sr.: [http://snl.no/.nbl_biografi/Peder_Von_Todderud/utdypning Peder von Todderud] i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' | ||
*[[ Hans Eyvind Næss|Næss, Hans Eyvind]] (red.): ''For rett og rettferdighet i 400 år. Sorenskriverne i Norge 1591-1991.'' Justisdepartementet 1991. | *[[Hans Eyvind Næss|Næss, Hans Eyvind]] (red.): ''For rett og rettferdighet i 400 år. Sorenskriverne i Norge 1591-1991.'' Justisdepartementet 1991. | ||
*Olsen, Richard: ''Fra det gamle Moss'', Moss 1901. | *Olsen, Richard: ''Fra det gamle Moss'', Moss 1901. | ||
*[[Olai Ovenstad|Ovenstad, Olai]]: Militærbiografier. Den norske hærs officerer 1628-1814, bd. II. | *[[Olai Ovenstad|Ovenstad, Olai]]: Militærbiografier. Den norske hærs officerer 1628-1814, bd. II. | ||
| Linje 60: | Linje 59: | ||
{{DEFAULTSORT:Todderud, Peder von}} | {{DEFAULTSORT:Todderud, Peder von}} | ||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori:Predikat]] | |||
[[Kategori:Stange kommune]] | [[Kategori:Stange kommune]] | ||
[[Kategori:Hamar kommune]] | [[Kategori:Hamar kommune]] | ||
| Linje 68: | Linje 68: | ||
[[Kategori:Store nordiske krig]] | [[Kategori:Store nordiske krig]] | ||
{{F1}} | {{F1}} | ||
{{nn}} | |||