Veiledere, Administratorer
58 567
redigeringer
→Opphav
Ingen redigeringsforklaring |
(→Opphav) |
||
| (5 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
==Opphav== | ==Opphav== | ||
Ein trur at romanifolket utvandra frå India omkring år 1000 e.Kr. Språket deira, [[rommani]], er i slekt med | Ein trur at romanifolket utvandra frå India omkring år 1000 e.Kr. Språket deira, [[rommani]], er i slekt med indoiranske språk som [[hindi]]/[[urdu]] og [[panjabi]]. Dei vandra inn i Europa på 1300-talet, og kom til Skandinavia i byrjinga av 1500-talet. | ||
Romani er nær i slekt med [[romfolk]], men dei to gruppene skilde lag då romanifolket utvandra. Språka ligg nær kvarandre, og det er mange felles trekk i kulturen. Historisk har dei ofte vorte behandla som eitt folkeslag, kalla fantar, omstreifarar eller reisande. | Romani er nær i slekt med [[romfolk|rom]], men dei to gruppene skilde lag då romanifolket utvandra. Språka ligg nær kvarandre, og det er mange felles trekk i kulturen. Historisk har dei ofte vorte behandla som eitt folkeslag, kalla fantar, omstreifarar eller reisande. | ||
==Forfølging av romanifolk== | ==Forfølging av romanifolk== | ||
| Linje 18: | Linje 18: | ||
Romanifolket vart raskt stempla som syndebukkar i samfunna dei oppheldt seg i. Både kyrkja og dei verdslige styresmaktene forfølgde dei med forbod og straff. Dei hadde ikkje den same rettsikkerheita som andre. Utvising frå riket var ein vanleg reaksjon, og om ein vart tatt på ny kunne det vanke strengare straffar. [[Passtvang]]en som gjelde fram til 1860 gjorde det vanskeleg å leve som omstreifar. Sjølv da det var lempa på passtvangen, så norske borgarar kunne reise mellom sokn utan pass, var det framleis restriksjonar på romanifolk, som måtte ha reisepass heilt til slutten av 1800-talet. | Romanifolket vart raskt stempla som syndebukkar i samfunna dei oppheldt seg i. Både kyrkja og dei verdslige styresmaktene forfølgde dei med forbod og straff. Dei hadde ikkje den same rettsikkerheita som andre. Utvising frå riket var ein vanleg reaksjon, og om ein vart tatt på ny kunne det vanke strengare straffar. [[Passtvang]]en som gjelde fram til 1860 gjorde det vanskeleg å leve som omstreifar. Sjølv da det var lempa på passtvangen, så norske borgarar kunne reise mellom sokn utan pass, var det framleis restriksjonar på romanifolk, som måtte ha reisepass heilt til slutten av 1800-talet. | ||
På 1800-talet byrja ein del å arbeide for betre livskvalitet for reisande folk. Ein av dei mest kjende var [[Eilert Sundt]], samfunnsforskaren som kartla «fantefølgjene» i ei serie med [[fantefortegnelser|fantelister]]. Eit hovudmål var å få dei bufaste, og å få borna på skule. For romanifolket var det å verte bufast ofte ikkje eit alternativ; dei ville ikkje leggje frå seg ein så sentral del av kulturen sin. Det som byrja med omstreifarmisjon og positiv påverking gjekk over i tvang og nye forbod. Manglande skulegang for barna har vore eit stort problem, og mange foreldre opplevde at barna vart tekne frå dei. [[Løsgjengeri|Lausgangarlova]] vart også nytta i stort monn heilt til ho vart avskaffa i byrjinga av 1970-åra. Mange romani havna på [[tukthus]] eller [[arbeidshus]] med heimel i lausgangarlova. | På 1800-talet byrja ein del å arbeide for betre livskvalitet for reisande folk. Ein av dei mest kjende var [[Eilert Sundt]], samfunnsforskaren som kartla «fantefølgjene» i ei serie med [[fantefortegnelser|fantelister]]. Eit hovudmål var å få dei bufaste, og å få borna på skule. For romanifolket var det å verte bufast ofte ikkje eit alternativ; dei ville ikkje leggje frå seg ein så sentral del av kulturen sin. Det som byrja med omstreifarmisjon og positiv påverking gjekk over i tvang og nye forbod. Manglande skulegang for barna har vore eit stort problem, og mange foreldre opplevde at barna vart tekne frå dei. [[Løsgjengeri|Lausgangarlova]] vart også nytta i stort monn heilt til ho vart avskaffa i byrjinga av 1970-åra. Mange romani havna på [[tukthus]] eller [[arbeidshus]] med heimel i lausgangarlova. [[Assimileringspolitikken]] vart ført heilt fram til 1980-åra. | ||
Det har også vore ein del fokus på høve der romanifolk vart [[tvangssterilisert]]. Dette kunne skje i samband med andre inngrep, såleis at dei ikkje ein gong fekk vite at dei hadde vorte sterilisert. Grunngjevinga for at dette vart gjort var «samfunnshygiene», og inngrepa hadde heimel i [[steriliseringslova]] av 1934. Den verste tida for slike overgrep var i [[mellomkrigstida]], og ein kan ikkje i ettertid unnlate å sette det i samband med raseteoriane som stod sterkt i mange kretsar på denne tida. | Det har også vore ein del fokus på høve der romanifolk vart [[tvangssterilisert]]. Dette kunne skje i samband med andre inngrep, såleis at dei ikkje ein gong fekk vite at dei hadde vorte sterilisert. Grunngjevinga for at dette vart gjort var «samfunnshygiene», og inngrepa hadde heimel i [[steriliseringslova]] av 1934. Den verste tida for slike overgrep var i [[mellomkrigstida]], og ein kan ikkje i ettertid unnlate å sette det i samband med raseteoriane som stod sterkt i mange kretsar på denne tida. | ||
| Linje 59: | Linje 59: | ||
* ''Barovandringar'': Nytta av tavringane om seg sjølve på 1800-talet. | * ''Barovandringar'': Nytta av tavringane om seg sjølve på 1800-talet. | ||
* ''Cainitter'': Kjem frå ei myte om at romani er Kains etterkomarar, dømde til å vandre jorda utan ein fast tilhaldsstad. | * ''Cainitter'': Kjem frå ei myte om at romani er Kains etterkomarar, dømde til å vandre jorda utan ein fast tilhaldsstad. | ||
* ''Fant'': Særleg i Trøndelag og Nord-Noreg. | * ''Fant'': Særleg i Trøndelag/Nordmøre og Nord-Noreg. | ||
* ''Fark'': Særleg i Trøndelag og Nord-Noreg. | * ''Fark'': Særleg i Trøndelag og Nord-Noreg. | ||
* ''Fuss'': Særleg i Trøndelag og Nord-Noreg. | * ''Fuss'': Særleg i Trøndelag og Nord-Noreg. | ||
| Linje 70: | Linje 70: | ||
Det er òg mange namn knytta til handverk der særleg romani var aktive, som vevskeibindarar, kjeleflikkarar, grytestøyparar, hesteskjerarar/hestejalkarar, [[rakker|rakkarar]], [[nattmann|nattmenn]], hektemakarar, trådragarar, blikkfantar og loddefantar. | Det er òg mange namn knytta til handverk der særleg romani var aktive, som vevskeibindarar, kjeleflikkarar, grytestøyparar, hesteskjerarar/hestejalkarar, [[rakker|rakkarar]], [[nattmann|nattmenn]], hektemakarar, trådragarar, blikkfantar og loddefantar. | ||
== «Skammens stein» == | == «Skammens stein» == | ||
| Linje 84: | Linje 83: | ||
== Sjå òg == | == Sjå òg == | ||
* [[Romfolk]] | * [[Romfolk|Rom]] | ||
* [[Urfolk og nasjonale minoriteter|Urfolk og nasjonale minoritetar]] | * [[Urfolk og nasjonale minoriteter|Urfolk og nasjonale minoritetar]] | ||
| Linje 123: | Linje 122: | ||
*[https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/minnemarkering-ved-skammens-stein/id104535/ Regjeringen.no: Minnemarkering ved Skammens stein.] | *[https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/minnemarkering-ved-skammens-stein/id104535/ Regjeringen.no: Minnemarkering ved Skammens stein.] | ||
*[https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/tale-ved-skammens-stein/id726799/ Regjeringen.no: Tale ved Skammens stein.] | *[https://www.regjeringen.no/no/aktuelt/tale-ved-skammens-stein/id726799/ Regjeringen.no: Tale ved Skammens stein.] | ||
[[Kategori:Romanifolkets historie og kultur]] | |||
[[ | |||
{{f1}} | {{f1}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||