291 440
redigeringer
Vatnedalen (Bykle gnr 6): Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
m
Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder»
(Ny side: {{Infoboks gard | målform = nn | bgfarge = | navn = Vatnedalen | bilde = | bildetekst = | altnavn = | førstnevnt = | ryddet = føre...) |
m (Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder») |
||
| (9 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Vatnedalen | | navn = Vatnedalen | ||
| bilde = | | bilde = Vatnedalen 1b.jpg | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Dette biletet av Vatnedalen vart teke av August Abrahamson, truleg kring 1910. Frå Setesdalsmuseet. | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 6 | | gnr = 6 | ||
| bnr = | | bnr = | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude><includeonly>{{thumb|Vatnedalen 1b.jpg|Dette biletet av Vatnedalen vart teke av August Abrahamson, truleg kring 1910. Frå Setesdalsmuseet.}}</includeonly> | |||
'''[[Vatnedalen (Bykle gnr 6)|Vatnedalsgardane]]''' låg på rad og rekkje på ei landstripe på nordsida av [[Vatnedalsvatnet]] i [[Bykle kommune]], nesten heilt oppe i vestenden av vatnet. I dag er jorda neddemde, men tuftene syner att. Frå aust kjem ein fyrst til det nyaste bruket, som er [[Åsen (Vatnedalen)|Åsen]]. Dinest fylgjer [[Der hite (Bykle gnr 6/4)|Der hite]], som er nr 2 i rudningsrekkja og [[Nordstog Dalen (Bykle gnr 6/1)|Der sø]], som er den eldste verestaden og det opphavlege hovudbølet. Vestom Der hite ligg [[Haugo (Bykle gnr 6/2)|Haugo]] og lengst i vest kjem ein til [[Plassen (Bykle gnr 6/6)|Plassen]], eller Vatnedalsplassen, som det står i ein del kjelder. | '''[[Vatnedalen (Bykle gnr 6)|Vatnedalsgardane]]''' låg på rad og rekkje på ei landstripe på nordsida av [[Vatnedalsvatnet]] i [[Bykle kommune]], nesten heilt oppe i vestenden av vatnet. I dag er jorda neddemde, men tuftene syner att. Frå aust kjem ein fyrst til det nyaste bruket, som er [[Åsen (Vatnedalen)|Åsen]]. Dinest fylgjer [[Der hite (Bykle gnr 6/4)|Der hite]], som er nr 2 i rudningsrekkja og [[Nordstog Dalen (Bykle gnr 6/1)|Der sø]], som er den eldste verestaden og det opphavlege hovudbølet. Vestom Der hite ligg [[Haugo (Bykle gnr 6/2)|Haugo]] og lengst i vest kjem ein til [[Plassen (Bykle gnr 6/6)|Plassen]], eller Vatnedalsplassen, som det står i ein del kjelder. | ||
| Linje 29: | Linje 30: | ||
Når det gjeld gardsnamnet, har Olav Haslemo ei grei utleggjing i hovudoppgåva si i norsk frå 1968. Me tek henne inn slik ho står: | Når det gjeld gardsnamnet, har Olav Haslemo ei grei utleggjing i hovudoppgåva si i norsk frå 1968. Me tek henne inn slik ho står: | ||
{{sitat|Namneutviklinga er at dalen frå først av har heitt *Vatndalr. Uttalen 'Vatnedalen' kjem av at trekonsonantismen i eit opphavleg *Vatndalr er tung og vanskeleg å uttale, og dette fører til at ein «hjelpevokal» vert skoten inn mellom to av konsonantane. Då det seinare vart bruk for eit namn på vatnet i dalen, fekk dette naturleg namn etter dalen det låg i. Dette krev ikkje at vatnet først må ha hatt eit namn som dalen vart nemnd etter, dalen fekk namnet fordi det karakteristiske ved han var at vatnet oppfylte så å seie heile dalbotnen - dalen var ein 'vatndal'. Ein kan difor ikkje som T. Nomeland [i den gamle gards- og ættesoga, 222] kalle slike (tilsynelatande) tautologiske namn, som Vatnedalsvatnet for «heimløyser», det er å setje ei altfor firkanta ramme for det psykologiske grunnlaget for namnelaginga.}} | {{sitat|Namneutviklinga er at dalen frå først av har heitt *Vatndalr. Uttalen 'Vatnedalen' kjem av at trekonsonantismen i eit opphavleg *Vatndalr er tung og vanskeleg å uttale, og dette fører til at ein «hjelpevokal» vert skoten inn mellom to av konsonantane. Då det seinare vart bruk for eit namn på vatnet i dalen, fekk dette naturleg namn etter dalen det låg i. Dette krev ikkje at vatnet først må ha hatt eit namn som dalen vart nemnd etter, dalen fekk namnet fordi det karakteristiske ved han var at vatnet oppfylte så å seie heile dalbotnen - dalen var ein 'vatndal'. Ein kan difor ikkje som T. Nomeland [i den gamle gards- og ættesoga, 222] kalle slike (tilsynelatande) tautologiske namn, som Vatnedalsvatnet for «heimløyser», det er å setje ei altfor firkanta ramme for det psykologiske grunnlaget for namnelaginga.}}</onlyinclude> | ||
Det som her vert sagt kan me utan vidare slutte oss til. Me skal berre leggje innåt at eit gamalnorsk namneopphav vil peike i retning av busetnad i høgmellomalderen, dvs. fyre 1350. Arkeologiske funn som kan stadfeste denne tanken er det dårleg med. Det me har funne registrert er berre ein bladforma pilespiss av jern frå [[merovingartida]] (600-800 f Kr.) som vart funnen ved [[Urarvatn]] sør for Vatnedalsvatnet, og ein buplass i same området som iallfall daterer seg attende til eldre jernalder (fyre år 600), men som kan vera mykje eldre. Om denne buplassen har noko samband med den seinare gardsbusetnaden ved Vatnedalsvatnet, er høgst usikkert. | Det som her vert sagt kan me utan vidare slutte oss til. Me skal berre leggje innåt at eit gamalnorsk namneopphav vil peike i retning av busetnad i høgmellomalderen, dvs. fyre 1350. Arkeologiske funn som kan stadfeste denne tanken er det dårleg med. Det me har funne registrert er berre ein bladforma pilespiss av jern frå [[merovingartida]] (600-800 f Kr.) som vart funnen ved [[Urarvatn]] sør for Vatnedalsvatnet, og ein buplass i same området som iallfall daterer seg attende til eldre jernalder (fyre år 600), men som kan vera mykje eldre. Om denne buplassen har noko samband med den seinare gardsbusetnaden ved Vatnedalsvatnet, er høgst usikkert. | ||
| Linje 35: | Linje 36: | ||
Landskylda gjer heller ikkje stort til eller frå når det gjeld å avgjera alderen på garden, men lat det for ordens skuld likevel vera nemnt at den eldste kjende skyldsatsen var på 6 kalveskinn (= 2 geiteskinn = 1/2 hud). I 1838 vart dette omrekna til 1 dalar 2 ort, medan 1886-skylda vart sett til 241 øre, eller 2 mark 41 øre, om ein vil. | Landskylda gjer heller ikkje stort til eller frå når det gjeld å avgjera alderen på garden, men lat det for ordens skuld likevel vera nemnt at den eldste kjende skyldsatsen var på 6 kalveskinn (= 2 geiteskinn = 1/2 hud). I 1838 vart dette omrekna til 1 dalar 2 ort, medan 1886-skylda vart sett til 241 øre, eller 2 mark 41 øre, om ein vil. | ||
Alderen på busetnaden lyt då fastsetjast ut i frå alderen på eldste skriftlege kjelde, men på det omkvervet er me for denne garden så heldige å ha eit diplom som er så gamalt som 1479. Dette brevet er eit skøyte som fortel at ein Asbjørn Helgesson det året selde halve Vatnedalen og halve Hoslemo til Bjørn Jonsson. Kven Asbjørn Helgesson var er ukjent, men me meiner at Bjørn Jonsson budde i [[Byklum (Bykle gnr 14)|Byklum]], og det står litt meir om han i kapittelet om den garden. Innhaldet i dokumentet fortel oss elles ikkje så mykje, men når ein gard er nemnd fyre år 1550, vil historikarane oppfatte det som ein sikker indikasjon på at han fanst til minst 200 år tidlegare, så me held fast på det me kom fram til i avsnittet om gardsnamnet ovanfor, at den eldste busetnaden her må vera eldre enn 1350 (jfr. Sandnes, Jørn og Helge Salvesen: Ødegårdstid i Norge, Oslo 1978). | Alderen på busetnaden lyt då fastsetjast ut i frå alderen på eldste skriftlege kjelde, men på det omkvervet er me for denne garden så heldige å ha eit diplom som er så gamalt som 1479. Dette brevet er eit skøyte som fortel at ein Asbjørn Helgesson det året selde halve Vatnedalen og halve Hoslemo til Bjørn Jonsson. Kven Asbjørn Helgesson var er ukjent, men me meiner at Bjørn Jonsson budde i [[Byklum (Bykle gnr 14)|Byklum]], og det står litt meir om han i kapittelet om den garden. Innhaldet i dokumentet fortel oss elles ikkje så mykje, men når ein gard er nemnd fyre år 1550, vil historikarane oppfatte det som ein sikker indikasjon på at han fanst til minst 200 år tidlegare, så me held fast på det me kom fram til i avsnittet om gardsnamnet ovanfor, at den eldste busetnaden her må vera eldre enn 1350 (jfr. Sandnes, Jørn og Helge Salvesen: ''Ødegårdstid i Norge'', Oslo 1978). | ||
Etter kvart som tida gjekk vart det kløyvd ifrå ei rekkje med mindre bruk. Den fylgjande tabellen gjev eit oversyn over denne utviklinga. | Etter kvart som tida gjekk vart det kløyvd ifrå ei rekkje med mindre bruk. Den fylgjande tabellen gjev eit oversyn over denne utviklinga. | ||
| Linje 47: | Linje 48: | ||
!Skyld i øre | !Skyld i øre | ||
!Utskilt ifrå | !Utskilt ifrå | ||
!Matr.-år | !Matr.-år | ||
!Kategori | !Kategori | ||
| Linje 62: | Linje 62: | ||
|- | |- | ||
|4 | |4 | ||
|[[Der | |[[Der hite (Bykle gnr 6/4)|Der hite]] | ||
|1700 ca | |1700 ca | ||
|87 | |87 | ||
| Linje 147: | Linje 147: | ||
|1 | |1 | ||
|6/1 | |6/1 | ||
| | |1970 | ||
|Bustadtomt | |Bustadtomt | ||
| | | | ||
| Linje 161: | Linje 161: | ||
|} | |} | ||
Dei einskilde bruksnummera i tabellen ovanfor kjem me til i eigne artiklar. Men fyrr me kjem så langt skal me sjå på den udela garden. | Dei einskilde bruksnummera i tabellen ovanfor kjem me til i eigne artiklar. Men fyrr me kjem så langt skal me sjå på den udela garden. | ||
==Den udela garden == | ==Den udela garden == | ||
{{thumb|Vatnedalen 1.jpg|Utsyn vestetter frå toppen av Vatnedalsdammen 5.8.2005.|Aanund Olsnes}} | |||
Lat det då det fyrst vera nemnt at me har opplysningar om at Vatnedalen sto folketomt frå ein gong på 1580-talet og tom. 1615. Når det var folketomt i 1580-åra, hadde det truleg ikkje vore nokon her sidan fyre [[Svartedauden]]. | Lat det då det fyrst vera nemnt at me har opplysningar om at Vatnedalen sto folketomt frå ein gong på 1580-talet og tom. 1615. Når det var folketomt i 1580-åra, hadde det truleg ikkje vore nokon her sidan fyre [[Svartedauden]]. | ||
| Linje 211: | Linje 212: | ||
Iallfall er han og Olav, yngstebroren, i [[matrikkelen frå 1723]] oppførde som oppsitjararar på kvar sitt bruk, kvart av dei på 3 kalveskinn, og ettersom bruket åt Såve står fyrst, vil me tru at det var hovudbruket, medan Olav då har hatt Der hite. På denne bakgrunnen skal me i framhaldet taka eitt bruk om gongen (sjå lenkjer i tabellen ovanfor). | Iallfall er han og Olav, yngstebroren, i [[matrikkelen frå 1723]] oppførde som oppsitjararar på kvar sitt bruk, kvart av dei på 3 kalveskinn, og ettersom bruket åt Såve står fyrst, vil me tru at det var hovudbruket, medan Olav då har hatt Der hite. På denne bakgrunnen skal me i framhaldet taka eitt bruk om gongen (sjå lenkjer i tabellen ovanfor). | ||
{{Byklesoga}} | {{Byklesoga|[[Skogly (Bykle gnr 5/32)|Skogly]]|[[Nordstog Dalen (Bykle gnr 6/1)|Nordstog Dalen (Der sø)]] }} | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[Kategori:Bykle kommune]] | [[Kategori:Bykle kommune]] | ||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||