291 440
redigeringer
m
Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder»
mIngen redigeringsforklaring |
m (Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder») |
||
| (8 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Jeiskeli | | navn = Jeiskeli | ||
| bilde = | | bilde = Berdalen 20.jpg | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Jeiskeli 5.8.2005. {{byline|Aanund Olsnes}} | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 3 | | gnr = 3 | ||
| bnr = 7 | | bnr = 7 | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
[[Jeiskeli (Bykle gnr 3/7)|Jeiskeli]]''' ligg på ein sete under lia eit par kilometer austanfor [[Riksveg 9|riksvegen]] ved [[Hegni]] i [[Bykle kommune]]. Vidare mod aust er der hei og høgfjell, og både nordom og sørom den dyrka jorda er der mest myr. Men der sjølve garden ligg er faste og fine vollar. | <onlyinclude><includeonly>{{thumb|Berdalen 20.jpg|Jeiskeli 5.8.2005.|Aanund Olsnes}}</includeonly> | ||
'''[[Jeiskeli (Bykle gnr 3/7)|Jeiskeli]]''' ligg på ein sete under lia eit par kilometer austanfor [[Riksveg 9|riksvegen]] ved [[Hegni]] i [[Bykle kommune]]. Vidare mod aust er der hei og høgfjell, og både nordom og sørom den dyrka jorda er der mest myr. Men der sjølve garden ligg er faste og fine vollar. | |||
Jeiskeli er omtala som øydegard i ei skatteliste frå 1607, og i 1624 ser ein at garden hadde eiga landskyld, og sto i 3 kalveskinn, men det var ingen som budde her på den tida. Dette tyder på at her har vore busetnad i [[mellomalderen]]. Men sidan, og truleg heilt frå [[Svartedauden]], var staden støyl for [[Berdalen (Bykle gnr 3)|berdalsbøndene]] i langsameleg tid, inntil han vart selt ifrå til eit sjølvstendig bruk i 1890, og vart bnr 7 under Berdalen. Bruket gjekk då ut med 4 øre frå [[Der nede (Bykle gnr 3/1)|Der nede]], 4 øre frå [[Hagen (Bykle gnr 3/5)|Hagen]], og 4 øre frå [[Der uppe (Bykle gnr 3/4)|Der uppe]], slik at det fekk ei samla skyld på 12 øre. | Jeiskeli er omtala som øydegard i ei skatteliste frå 1607, og i 1624 ser ein at garden hadde eiga landskyld, og sto i 3 kalveskinn, men det var ingen som budde her på den tida. Dette tyder på at her har vore busetnad i [[mellomalderen]]. Men sidan, og truleg heilt frå [[Svartedauden]], var staden støyl for [[Berdalen (Bykle gnr 3)|berdalsbøndene]] i langsameleg tid, inntil han vart selt ifrå til eit sjølvstendig bruk i 1890, og vart bnr 7 under Berdalen. Bruket gjekk då ut med 4 øre frå [[Der nede (Bykle gnr 3/1)|Der nede]], 4 øre frå [[Hagen (Bykle gnr 3/5)|Hagen]], og 4 øre frå [[Der uppe (Bykle gnr 3/4)|Der uppe]], slik at det fekk ei samla skyld på 12 øre. | ||
Tarald Nomeland har tvillaust rett, når han seier at namnet Jeiskeli «må koma av geitskor, ei urt som veks i lier og åkrar» (''Bykle kultursoge'' 1993, 368). I tillegg kan ein godt spandere den vanlegaste nemninga på planta, som er «geiterams», og det botanikkfaglege namnet ''epilobium augustofolium''. Sjølve ordet, geiske, f, er etter [[Ivar Aasen]] ein dialektvariant av geitskor. Dermed torer me rekne namnet for tydd, men endå kan det vera gaman å få med seg den [[folkeetymologi|folketymologiske]] tydinga, som er attgjeve hjå [[Johannes Skar]] (''Gamalt or Sætesdal II, 8): «I Geiskelidi sat Geiska. Geiska var rik og svær. Ho sat med tolv kyr. Brunnane syner enno, og dei er mura; so kann han sjå for svær ho var.» | Tarald Nomeland har tvillaust rett, når han seier at namnet Jeiskeli «må koma av geitskor, ei urt som veks i lier og åkrar» (''Bykle kultursoge'' 1993, 368). I tillegg kan ein godt spandere den vanlegaste nemninga på planta, som er «geiterams», og det botanikkfaglege namnet ''epilobium augustofolium''. Sjølve ordet, geiske, f, er etter [[Ivar Aasen]] ein dialektvariant av geitskor. Dermed torer me rekne namnet for tydd, men endå kan det vera gaman å få med seg den [[folkeetymologi|folketymologiske]] tydinga, som er attgjeve hjå [[Johannes Skar]] (''Gamalt or Sætesdal II, 8): «I Geiskelidi sat Geiska. Geiska var rik og svær. Ho sat med tolv kyr. Brunnane syner enno, og dei er mura; so kann han sjå for svær ho var.»</onlyinclude> | ||
Når namneopphavet nå er på det reine, kan det vera på sin plass også å taka med ein merknad om skrivemåten. Det er ingen tvil om at namnet, etter vanlege nynorske stavingsreglar, skal skrivast med G, altså Geiskeli. Men ettersom den meir ljodrette forma Jeiskeli har fått hevd, og både er nytta som matrikkelnamn og familienamn, har me valt å halde fast på den vanlegaste skrivemåten. I matrikkelen står Jeiskeli, utan -d, men familienamnet vert som regel skrive Jeiskelid. | Når namneopphavet nå er på det reine, kan det vera på sin plass også å taka med ein merknad om skrivemåten. Det er ingen tvil om at namnet, etter vanlege nynorske stavingsreglar, skal skrivast med G, altså Geiskeli. Men ettersom den meir ljodrette forma Jeiskeli har fått hevd, og både er nytta som matrikkelnamn og familienamn, har me valt å halde fast på den vanlegaste skrivemåten. I matrikkelen står Jeiskeli, utan -d, men familienamnet vert som regel skrive Jeiskelid. | ||
| Linje 31: | Linje 32: | ||
Det var samen Jon Andersen som kaupte Jeiskeli frå Berdalen. Han kom opphavleg frå [[Nordland]], men då han kom til Bykle med 1000 rein i 1886, hadde han visseleg fare med dyra sine mange stader, m.a. i [[Jemtland]] og [[Härjedalen]] i [[Sverige]], og sist sete eitt års tid i [[Berunuten]] i [[Vinje kommune|Vinje]]. I Bykle budde han fyrst eit tak i [[Breive (Bykle gnr 1)|Breive]], fyrr han hamna her på bruket. Skylddeling vart halde og skøyte tinglyst i 1890, men me lyt vel rekne med at sjølve handelen kan ha stått eit år eller to tidlegare. | Det var samen Jon Andersen som kaupte Jeiskeli frå Berdalen. Han kom opphavleg frå [[Nordland]], men då han kom til Bykle med 1000 rein i 1886, hadde han visseleg fare med dyra sine mange stader, m.a. i [[Jemtland]] og [[Härjedalen]] i [[Sverige]], og sist sete eitt års tid i [[Berunuten]] i [[Vinje kommune|Vinje]]. I Bykle budde han fyrst eit tak i [[Breive (Bykle gnr 1)|Breive]], fyrr han hamna her på bruket. Skylddeling vart halde og skøyte tinglyst i 1890, men me lyt vel rekne med at sjølve handelen kan ha stått eit år eller to tidlegare. | ||
{{thumb|Berdalen 21.jpg|Samar i Jeiskelid. Teikning av Egil Torin Nesheim. Utsnitt av av historisk kartakvarell i Hovden Fjellstoge.|Aanund Olsnes}} | |||
Det er fortalt nokså mykje om samane i Jeiskeli i ''Kultursoga'' (1993 s.44 ff), og delar av det stoffet som fylgjer er henta der. Elles byggjer me mykje på ein artikkel om «Samene i Setesdal», som konservator Adolf Steen ved [[Norsk Folkemuseum]] hadde på prent i ''Sameliv. Samisk selskaps årbok'', 1955. Men så langt me har hatt høve til det, har me kontrollert og supplert med kyrkjebøker, tinglysingar og rettsmateriale. | Det er fortalt nokså mykje om samane i Jeiskeli i ''Kultursoga'' (1993 s.44 ff), og delar av det stoffet som fylgjer er henta der. Elles byggjer me mykje på ein artikkel om «Samene i Setesdal», som konservator Adolf Steen ved [[Norsk Folkemuseum]] hadde på prent i ''Sameliv. Samisk selskaps årbok'', 1955. Men så langt me har hatt høve til det, har me kontrollert og supplert med kyrkjebøker, tinglysingar og rettsmateriale. | ||
'''[[Jon Andersen Stannfjell]]''', f [[Hattfjelldal]] 1831, innflutt Bykle 1886, utflytt [[Eidfjord]] 1897 | '''[[Jon Andersen Stannfjell]]''', f [[Hattfjelldal]] 1831, innflutt Bykle 1886, utflytt [[Eidfjord]] 1897 | ||
: g 1. m Kristine Tomasdtr., f Tärnaby, [[Sverige]] 1825, d Jeiskeli 1894, ikkje born | : g 1. m Kristine Tomasdtr., f Tärnaby, [[Sverige]] 1825, d Jeiskeli 1894, ikkje born | ||
| Linje 63: | Linje 65: | ||
:* Nils Torkil, f [[Brokkeheii]] 1910, d 1912 | :* Nils Torkil, f [[Brokkeheii]] 1910, d 1912 | ||
Då [[folketeljinga i 1900]] vart oppteke, var heile familien til stades i Jeiskeli, men om Anders vart det notert at han då hadde fast opphaldsstad i Froland. I Froland hadde dei skyldfolk, veit me. Det var Josefine Kristine Jonsdotter, som var syskenbarnet av Kristine, og Knut Torbjørnsson Breive, mannen hennes. Det er truleg at Anders kan ha halde til hjå dei ei tid, og kanskje planlagt å taka med seg familien til Froland. Men i staden flutte dei til Eidfjord i 1901. I 1907 drog dei attende til Setesdal | Då [[folketeljinga i 1900]] vart oppteke, var heile familien til stades i Jeiskeli, men om Anders vart det notert at han då hadde fast opphaldsstad i Froland. I Froland hadde dei skyldfolk, veit me. Det var Josefine Kristine Jonsdotter, som var syskenbarnet av Kristine, og Knut Torbjørnsson Breive, mannen hennes. Det er truleg at Anders kan ha halde til hjå dei ei tid, og kanskje planlagt å taka med seg familien til Froland. Men i staden flutte dei til Eidfjord i 1901. I 1907 drog dei attende til Setesdal, og hadde reinsdrift i Brokkeheii ilag med Lars Emanuel Jonsen. I 1913-14 var dei i Breive og gjætte rein for Breive reinsdyrsamlag, men dinest flutte dei åt Oppdal i Sør-Trøndelag. Dette må ha vore 1914 eller 1915, ettersom yngste sonen vart fødd i den bygda i det sistnemnde året. | ||
I 1899 selde Svein Hovden bruket til [[Bjerke og Foss]] for kr 1000, med atterhald om bruksrett i 21 år. Denne retten fekk han nya oppatt med nye 21 år, då eigedomane av Bjerke og Foss etter konkursen deira i 1907 gjekk over på [[Sætersdalen (foretak)|A/S Sætersdalen]]. Svein skulle svara ei leige på 125 kr året, men så leigde han sjølv ut reinbeite til Breive reinsdyrsamlag for kr 60 pr år frå 1909. Om han også hadde inntekt av å leige ut bruksretten sin til garden til dei som vart nye bruksfolk, veit me ikkje, inga kontrakt om dette vart tinglyst. | I 1899 selde Svein Hovden bruket til [[Bjerke og Foss]] for kr 1000, med atterhald om bruksrett i 21 år. Denne retten fekk han nya oppatt med nye 21 år, då eigedomane av Bjerke og Foss etter konkursen deira i 1907 gjekk over på [[Sætersdalen (foretak)|A/S Sætersdalen]]. Svein skulle svara ei leige på 125 kr året, men så leigde han sjølv ut reinbeite til Breive reinsdyrsamlag for kr 60 pr år frå 1909. Om han også hadde inntekt av å leige ut bruksretten sin til garden til dei som vart nye bruksfolk, veit me ikkje, inga kontrakt om dette vart tinglyst. | ||
Sumaren 1900 flutte Helleik Sigbjørnsson Glidbjørg og kona hans inn i eldhuset i Jeiskeli. Dei var nygifte då, ser me. Då Anders Renander og folket hans flutte til Eidfjord året etter, overtok eldhusbusetane som bruksfolk. Helleik skreiv seg Glidbjørg, men borna har nytta Jeiskelid til familienamn. | Sumaren 1900 flutte Helleik Sigbjørnsson Glidbjørg og kona hans inn i eldhuset i Jeiskeli. Dei var nygifte då, ser me. Då Anders Renander og folket hans flutte til Eidfjord året etter, overtok eldhusbusetane som bruksfolk. Helleik skreiv seg Glidbjørg, men borna har nytta Jeiskelid til familienamn. | ||
{{thumb|Berdalen 22.jpg|Jeiskeli slik der såg ut fyre stoga vart om- og påbygd i 1942. Foto frå Setesdalsmuseet.}} | |||
'''Helleik Sigbjørnsson Glidbjørg''', f 1876, d 1974 | '''Helleik Sigbjørnsson Glidbjørg''', f 1876, d 1974 | ||
: g 1900 m Margit Knutsdtr. Breive, f 1877, d 1944. Born: | : g 1900 m Margit Knutsdtr. Breive, f 1877, d 1944. Born: | ||
| Linje 92: | Linje 95: | ||
Helleik bygde nytt uthus med fjos og løe i 1922. Han sat som bruksmann til 1939, då han fekk ekspropriert bruket her, og samstundes Øygarden, bnr 11 og Jeiskeliskogen, bnr 12, frå A/S Sætersdalen for i alt kr 9000. | Helleik bygde nytt uthus med fjos og løe i 1922. Han sat som bruksmann til 1939, då han fekk ekspropriert bruket her, og samstundes Øygarden, bnr 11 og Jeiskeliskogen, bnr 12, frå A/S Sætersdalen for i alt kr 9000. | ||
Alle helleikssønene frå Jeiskeli var aktive motstandsmenn under krigen. Salmund hadde, saman med Tarjei Sanden, vore med i styrken til Thor O. Hannevig ved Vinjesvingen, og vart | {|style="float:right; clear:right; " | ||
sidan hovudkontaktmann for [[heimefronten]] i Bykle. Han og brørne Knut, Sigbjørn, Hallvard og Alf, vart alle arresterte etter ein rassia mot «[[Jøssingbu (Bykle)|Jøssingbu]]», det var den 13. januar 1943. Jøssingbu var ei hytte som Sigbjørn og Knut Jeiskelid hadde ved [[Auversvatn]]. Denne staden var ei tid «nærast ein hovudbase for heimefronten på Sørlandet», står det i boka ''Bykle under krigen'' (1995, 102). Men etter opprullinga av motstandsrørsla i 1943, vart denne basen mindre sentral. | |-style="vertical-align:top;" | ||
|{{thumb|Berdalen 23.jpg|Jøssingbu ved Auversvatn. Her vart Kjetil Glidbjørg og Jeiskeli-brørne arresterte i 1943. Bilete frå Kay Jeiskeli via Setesdalsmuseet.}} | |||
|{{thumb|Berdalen 24.jpg|Gert Magne Høie var distriktslækjar i Valle i kring 20 år frå byrjinga av 1930-talet og frametter. Bilete frå Setesdalsmuseet.}} | |||
|} | |||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Berdalen 25.jpg|Olav H. Jeiskeli på passbilete frå hausten 1940.|Jon O. Løyland}} | |||
|{{thumb|Berdalen 26.jpg|Salmund H. Jeiskeli på passfoto frå 1940.|Jon O. Løyland}} | |||
|} | |||
Alle helleikssønene frå Jeiskeli var aktive motstandsmenn under krigen. Salmund hadde, saman med Tarjei Sanden, vore med i styrken til Thor O. Hannevig ved Vinjesvingen, og vart sidan hovudkontaktmann for [[heimefronten]] i Bykle. Han og brørne Knut, Sigbjørn, Hallvard og Alf, vart alle arresterte etter ein rassia mot «[[Jøssingbu (Bykle)|Jøssingbu]]», det var den 13. januar 1943. Jøssingbu var ei hytte som Sigbjørn og Knut Jeiskelid hadde ved [[Auversvatn]]. Denne staden var ei tid «nærast ein hovudbase for heimefronten på Sørlandet», står det i boka ''Bykle under krigen'' (1995, 102). Men etter opprullinga av motstandsrørsla i 1943, vart denne basen mindre sentral. | |||
Om hendingane i Jøssingbu i januar 1943 ligg det fyre ei skildring som er skrive av ein som var der, Gert Magne Høie (''Jol i Setesdal'' 1970). Høie var distriktslækjar i Valle. Me klypper nokre avsnitt frå artikkelen hans. | Om hendingane i Jøssingbu i januar 1943 ligg det fyre ei skildring som er skrive av ein som var der, Gert Magne Høie (''Jol i Setesdal'' 1970). Høie var distriktslækjar i Valle. Me klypper nokre avsnitt frå artikkelen hans. | ||
{{sitat|[...]. Tyskarane hadde teke til å arrestere folk i Setesdal. Dei hadde rulla opp ei mostandsgruppe [...]. Det kom mange flyktningar til Jøssingbu, sume reiste til ei hytte | {{sitat|[...]. Tyskarane hadde teke til å arrestere folk i Setesdal. Dei hadde rulla opp ei mostandsgruppe [...]. Det kom mange flyktningar til Jøssingbu, sume reiste til ei hytte lenger inne på heia. I Jøssingbu hende det eit stygt uhell. Ein maskinpistol som ikkje var sikra, tok til å sleppe skot då han vart slengd vekk, og tre skot råka Sjur [O.] Vatnedalen i kneet. Sjur var då hjelpelaus, og kunne ikkje røme. Salmund Jeiskelid og Kjetil Glidbjørg ville ikkje reise frå han. Dei ringde til meg og ba meg kome til Jeiskeli for å hjelpe ein kar som hadde hogge seg i foten og blødde stygt. | ||
lenger inne på heia. I Jøssingbu hende det eit stygt uhell. Ein maskinpistol som ikkje var sikra, tok til å sleppe skot då han vart slengd vekk, og tre skot råka Sjur [O.] Vatnedalen i kneet. Sjur var då hjelpelaus, og kunne ikkje røme. Salmund Jeiskelid og Kjetil Glidbjørg ville ikkje reise frå han. Dei ringde til meg og ba meg kome til Jeiskeli for å hjelpe ein kar som hadde hogge seg i foten og blødde stygt. | |||
Eg var trøytt og sliten etter ein lang dag, men tok i veg mot kvelden [...]. Ved [[Bykle hotell]] var mange tyske soldatar, men eg hadde høyrt at der skulle vere ei tysk avdeling i vintertrening, så eg gjorde ikkje så mykje vesen av det eg såg. | Eg var trøytt og sliten etter ein lang dag, men tok i veg mot kvelden [...]. Ved [[Bykle hotell]] var mange tyske soldatar, men eg hadde høyrt at der skulle vere ei tysk avdeling i vintertrening, så eg gjorde ikkje så mykje vesen av det eg såg. | ||
| Linje 117: | Linje 128: | ||
Som nemnt fekk Salmund skøyte på bruket i 1967, men i praksis hadde han nok overteke med det same han flutte heimatt i 1959. | Som nemnt fekk Salmund skøyte på bruket i 1967, men i praksis hadde han nok overteke med det same han flutte heimatt i 1959. | ||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Berdalen 27.jpg|Helleik Jeiskeli flutte frå garden og ned til denne hytta ved riksvegen, då Salmund gardsdrifta. Dette var i 1958.|Gerd Fosse Hovden|1965}} | |||
|{{thumb|Berdalen 28.jpg|Salmund Jeiskeli med fela si.|Gerd Fosse Hovden|1965}} | |||
|} | |||
'''Salmund H. Jeiskeli''', f 1911, d 1995 | '''Salmund H. Jeiskeli''', f 1911, d 1995 | ||
: g 1956 m Anne Olavsdtr. Reini f 1917, ikkje born | : g 1956 m Anne Olavsdtr. Reini f 1917, ikkje born | ||
| Linje 129: | Linje 145: | ||
Etter at Salmund døydde, vart Anne sitjande med eigedomen. Såleis er det framleis våren 2004. Dei siste 5-6 åra har ho hatt adresse [[Bykle helsesenter]]. | Etter at Salmund døydde, vart Anne sitjande med eigedomen. Såleis er det framleis våren 2004. Dei siste 5-6 åra har ho hatt adresse [[Bykle helsesenter]]. | ||
{{Byklesoga}} | {{Byklesoga|[[Hagen (Bykle gnr 3/5)|Hagen Berdalen]]|[[Myri (Bykle gnr 3/2)|Myri Berdalen]]}} | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[Kategori:Bykle kommune]] | [[Kategori:Bykle kommune]] | ||
{{artikkelkoord|59.49217|N|7.44068|Ø}} | {{artikkelkoord|59.49217|N|7.44068|Ø}} | ||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||