Saamund Bergland: Forskjell mellom sideversjoner

'''Saamund Bergland (1881-1978)''' var født på husmannsplassen Plassen under Nordigard Skrede i Hauggrend og vaks opp på husmannsplassen Bergland under Tveiten i same grend. Foreldra var Olav Torkjellson Vatnedal (1843-)  frå Sirdal,  i 1875 gift med Anne Såmundsdatter Nedrebø (1842-1895) frå Neirebø, ein plass under Gnr. 93 Folsæ. Dei fekk fylgjande born: Torkjell f. 1875, Guro f. 1877, Saamund (1881-1978), Birgit f. 1884 og Nils f. 1887. Saamund vart døypt på ettersumaren i 1881 av prost Jon Lauritz Qvisling.

Like nord for tunet på Gnr. 91 Skræi Nordre vart Plassen rydda kring 1840 då Knut Olavson og kona Gunhild Halvorsdatter flytte hit frå Heggtveit, ein plass under same garden, litt lenger nord.  

Ei tid i 1880åra hadde Olav Torkjellson Vatnedal og kona Anne Såmundsdatter Plassen, men seinare var her ikkje folk. Av og til vart nytta namnet Skreplass, det er fleire stader i Fyresdal som heiter Plassen. Olav var der husmann med arbeidsplikt på garden.

«Skreplass var en gammel stue og besto av ett rom, ca. 25 kvadratmeter. Rommet var sparsomt møblert. I sengen og slagbenken var det halm. Over halmen ble det lagt en skindfeld eller ryer. Over seg hadde en enten skindfelder eller ryer. I slagbenken lå Bergland og hans bror. Under sengen var det en skuff som kunde trekkes fram. I denne lå Berglands søstre. I sengen sammen med foreldrene lå en yngre bror. Stua hadde to små vinduer som vendte mot syd og øst. Taket var tekket med never og jord. Det var himling bestående av løse bord. Midt under rommet var det en kjeller. Hver høst ble det pakket jord rundt «grunnmuren» for at det ikke skulle bli kaldt. På hjørnet av stua, mot nord, var det en do.» Det vart laga ei skisse av bygningen på Plassen.

Det er to gardar Skræi/Skrede som ligg på vestsida av Skredevatn, det var lang og dårleg veg til skulen som var på garden Fossum i sjølve grenda på austsida. Saamund byrja på skule i 1888 og lika seg godt, lærarane var skikkelege og han lærde fort å lese. Mora abonerte då på «Børnetidende» frå København. Dette  var før Hauggrend skule vart bygd 1900. Det var av mange grunnar ikkje godt å bli buande på Plassen.

'''

Olav fekk  tilbod om å bygsle husmannsplassen Bergland under gnr. 94/1Tveiten. På denne staden var det berre ei utløe, og jorda måtte brytast opp på nytt. Munnlege kjelder opplyser at dei frå fyrst av fekk bu i eldhuset på Tveiten, dette er ein gamal bygning. Det vart så satt opp ein stovebygning på Bergland, ein klassisk bygning med to rom, stove og kammers.

Det er fortalt at Guro, som var i teneste nede i  Fyresdal, ein sumardag kom oppover dalen på heimtur og såg at no kom det opp stovebygning på Bergland. Då vart ho så glad.

Som enkemann dreiv Olav som jordbruksarbeidar og gråsteinsmurar. Han var mellom anna med og bygde dammen i Skredevatn, laga og mange murar på gardane i grenda. Dei tok namnet Bergland som slektsnamn. Bruket Bergland vart skylddela frå Gnr. 94/1 Tveiten i 1951 som Gnr. 94/4. Om vinteren hjelpte Saamund faren med tømmerhogst og om sumaren med grøfting og muring. I 1897 fekk han sin fyrste jobb på plassen Rui under Foldsæ, hjå bror til Torgeir Vraa. Saamund var på den tida oppteken av venstre og unionsstrida. Han hadde og stor glede av musikken.

Ein dag på våren 1900 banka det på døra på Bergland, det var syster til Jon L. Qvisling som ville tale med Saamund. Det var nok Signe Andrea Qvisling som var gift på nabogarden Øvre Midtgarden. Prosten reiste frå Fyresdal 1893 til nytt embete i Drammen. I 1900 hadde han fått nytt kall i Gjerpen med prestegard knytt til embetet. Prosten trong ein husdreng.  Saamund var nok kjend som dugande og eit par månader seinare var både han og prosten med familie bufast på Gjerpen prestegard.

Prestegarden var eit lite kultursenter i seg sjølv. Her fekk han faste rammer kring livet sitt og han fekk mange impulsar og erfaringar. Prosten, Jon Lauritz, var grei arbeidsgjevar, men litt svak og rotete og lite til stades i det daglege. Han var vidsynt og gamaldags på same tid. Prostinna, Anna, var sterk og sosial og styrde huset med myndig hand. På sundagar slo ho til med vørterkake og godt smør. Saamund tok med seg kjærleiken til vørterkake resten av livet. Før jul laga ho det beste heimebrygget han nokon gong smaka. Her vart han verande i fire og eit halvt år. Om denne perioden kan ein lese grundige utgreiingar i kjeldene som er nemnd.

Han tok fyrst jobb på Skotfoss papirfabrikk men så blei det Hydro på Notodden der han byrja 1907. Han vart engasjera i fagforeining og politikk og vart etter kvart gift med si Mathilde og fekk eigen heim.

I 1930 gjekk det såpass bra for Arbeiderpartiet i Telemark at to kom inn på Tinget, Saamund var den eine. Han blei ein middels representant, målt i taletid, og sleit litt med å forme innlegga sine. Daglegtala hans var ei blanding av førsdalsk og Notodden talemål, men på talarstolen måtte han prøve å halde seg til riksmålet.

I 1936 fekk Saamund brev om å melde seg for formann Lytken i Statsrevisjonen, han vart då riksrevisor. Lytken var ein trygg sjef med lang erfaring. Dei heldt til på Victoria Terrasse. Saamund var altså vald av Stortingget som ein av dei fem revisorane. Riksrevisjonen heldt stand gjennom alle krigsåra utan at dei makthavande fekk tvinge nokon av revisorane til å gå inn i NS. Det var mykje att og fram, Quisling ville helst fjerne dei men av mange grunnar vart Riksrevisjonen den einaste riksinstitusjonen som ikkje stoppa opp eller blei nazifisert i krigsåra. Saamund heldt fram etter krigen og han vart formann då Lytken døydde. I 1950 melde han frå om at han han gav seg, pakka kofferten med vørterkake frå Møllhausen, bibel og salmebok og tok toget  heim til Mathilde og Notodden.

Han hadde enno 30 år att av si levetid, var sers aktiv på ei rekke områder og bruka mykje tid på seg sjølv og familien. Om dette kan ein og lese rikeleg i nemnde kjelder.

* Arbeiderbevegelsens arkiv, Oslo. Bergland, Saamund. 40.A. 33 ark. Saamund Bergland fortalde og Alf Mostue, Notodden, skreiv ned i 1950.  

* "En Industriarbeider", artikkel på [[Notodden historielag]] si heimeside. [http://www.notoddenhistorielag.no/index.php?page=en-industriarbeider| Lenke].

<gallery>

Skrede, nordre 1961.jpg|Skræi nordre 1961. Plassen låg til høgre for tunet på biletet