lokalhistoriewiki.no

Forside:Valdres

Sideversjon per 1. nov. 2007 kl. 22:46 av Jeblad (samtale | bidrag)

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Ellef Marcussen.
Foto: Ukjent, hentet fra Kobro: Norges læger 1800-1908 (1915)

Ellef Marcussen (født 15. november 1857 i Dypvåg, død 27. juli 1923 i Gjøvik) var lege og politiker (H). Han virket som lege i Gjøvik-distriktet det meste av yrkeskarrieren, og var stortingsrepresentant 1919-1921.

Familie

Ellef Marcussen var sønn av skipsreder Peder Evensen Marcussen (1828-1884) og Ellen Marie Knudsen (1831-1908), og ble gift i 1885 med Anna Linhardine ("Dina") Marie Risøe (1860-1934). De fikk seks sønner mellom 1886 og 1897; Sverre, Harald, , Fridtjof, Olav, Torgny og Eilef.

Liv og virke

Ellef Marcussen ble student fra Gjertsens skole i Christiania i 1876 og ble cand. med. i 1884. Etter studiet arbeidet han først hos lege O. F. Vogt i Tvedestrand fram til 1885, da han ble kommunelege i nordre Valdres.

Marcussen var i nordre Valdres fram til 1888. Da opprettet han privatklinikk på Gjøvik og fungerte også som kommunelege og fattiglege i Gjøvik og Vardal. I Gjøvik bys historie skriver Reidar Mollgard at «det var heldig at byen fikk en så dyktig og sosialt interessert lege som dr. Marcussen». Han engasjerte seg blant annet i kampen mot tuberkulosen, som hadde blitt et stort problem i Gjøvik i samband med byens sterke vekst på 1890-tallet.

Fra 1900 var Marcussen konstituert kommunelege for Toten, Vardal og Biri med bopel i Gjøvik, og samtidig la han ned sin privatklinikk. I 1921 ble han beskikket til kommunelege i Vardal distrikt, etter en nyordning av stillingene. Han satt i stillingen til sin død. Marcussen gjorde seg for øvrig bemerket som en av de første legene som brukte bil i tjenesten, allerede fra 1907.

Marcussen var i perioden 1919–1921 stortingsrepresentant for Lillehammer og Gjøvik, som representant for Høyre. Han satt i Næringskomiteen.

Ellef Marcussen hadde en rekke verv. Han var blant annet medlem av Gjøvik representantskap 1890-1894, formann i Gjøvik skolestyre ca. 1900-1905, fra 1917 medlem av kontrollkomiteen for Presteseter asyl på Vestre Toten, og i en årrekke styremedlem og viseformann i Kgl. Norsk automobilklubb.

Ellefsen fikk i 1895 oppført en bygård i Gjøvik, kalt Marcussengården eller Dr. Marcussens gård. Ved folketellingen i 1900 var 17 personer oppført der, inkludert Marcussen selv, kona og seks sønner. Gården ble revet på slutten av 1980-tallet.

Ettermæle

Ellef Marcussen er gravlagt på Vestre gravlund i Oslo.
Foto: Stig Rune Pedersen (2015)

I en nekrolog over Ellef Marcussen (usignert) i Aftenposten 28. juli 1923 ble han beskrevet slik (utdrag):

Marcussens navn som læge har en meget god klang blant kolleger, og inden folkets brede lag blev han omfattet med respekt og ubegrænset tillid. Som kirurg var han særlig fremragende. Det stod med rette ry av hans utallige og altid vellykkede operasjoner. ... Med dr. Marcussen har vort land mistet en glødende patriot og en god og trofast søn. Han var en høireist, fryktløs mand og en utpræget personlighet, hos hvem der ikke fandtes svik.

31. juli 1923 ble det holdt en sørgehøytidelighet i Gjøvik kirke, og dagen etter ble han bisatt fra krematoriet i Kristiania. Ellef Marcussen er gravlagt i familiegrav på Vestre gravlund. Tittelen Distriktslæge er benyttet på gravminnet.

Kilder

Brattrud
Alt. namn: Brattaruð, Bratrud
Fyrst nemnd: 1454
Stad: Bagn
Sokn: Bagn
Fylke: Innlandet
Kommune: Sør-Aurdal
Gnr.: 23

Brattrud, tidlegare skreve Bratrud, er ein gard i Bagn i Sør-Aurdal. Han ligg i Vestre Bagn på omkring 470 moh.

Namn

Namnet kjem ifølgje Rygh frå norrønt Brattaruð, «brattrydningen»[1].

Historie

Den fyrste skriftlege kjelda som nemner garden er eit diplom datert 7. april 1454, som fortel at Ivar Ivarsson selde ti laupsbol i Brattrud (Brattarudhi) til Hallkjell Thorgilsson[2]. Garden må ha vore eldre enn dette, og namneleddet -rud tyder på norrøn tid. Den ser ut til å ha vorte ein øydegard, som så vart nyrydda tidleg på 1500-talet. Rundt midten av 1600-talet var det to garder, Søre Brattrud og Nørdre Brattrud. Søre Brattrud vart vidare delt i to like deler i 1760, medan Nørdre vart delt i to like deler i 1724. Bruk 1 er eit av dei to frå Nørdre Brattrud.

Utskilde bruk:

Frå Søre Brattrud
Frå Nørdre Brattrud

Eigarar

Garden var i det minste dels i bondeeige i seinmellomalderen, men seinare dokument tyder på at også kyrkje eller kongen eigde part i han. Eigarane var:

  • Ivar Ivarsson: Selde 10 laupsbol i garden i 1454.
  • Hallkjell Torgilson: Eigar (av part?) frå 1454.
  • Håvard Bjørnsson: Selde 10 laupsbol i garden med samtykkje frå kona Gudrun Torbjørnsdotter i 1466.
  • Gunnar Torleivsson: Eigar (av part?) frå 1466.
  • Ukjende eigarar
  • Bjørn Brattrud: Odelsbonde, sonen tok over omkring 1612.
  • Ola og Bjørn Bjørnsson: Søner av forrige eigar.
  • Krona: Eigde 4 skinn i 1647, 1/2 hus i 1667.
  • Reidar Skjaker: Eigde 1 1/2 hud i 1647.
  • Knut Endresson: Oppsitjar og eigar av 1 hud i 1647.
  • Elling øvre Skjaker og medarvingar: 1 1/2 hud i 1667.
  • Svein Reiersson Nerlaus: 1 1/2 hus saman med Elling Skjaker i 1670, selde i 1690.
  • Laurits Lauritsson på Bragernes: Eigde krongodset i 1685, 1/2 hus i Søre Brattrud.
  • Ola Ellingsson Dølve: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud av Laurits Lauritsson.
  • Ola Østensson Heie frå Flå i Hallingdal: Kjøpte 1 1/2 hus for 96 rd. i 1690.
  • Amund Olsson: Son av forrige eigar, arvea ein del etter mor si og kjøpte meir i 1714.
  • Harald Ellingsson Torsrud: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud for 50 rd. frå arvingane til Ola Ellingsson Dølve.
  • Aslak Hallvorsson: Oppsitjar på Søre Brattrud, kjøpte ut dei andre i 1727.

Etter dette er det samanfall mellom eigarar og brukarar. For brukarar, sjå artiklar om dei einskilde bruka.

Setrer

I 1935 vart følgjande setrer registrert:

Husmannsplassar

Husmannsplassar ein kjenner er:

  • Ranangen: Nemnt i 1720-åra, fråseld i 1763 og fraflytta omkring 1800.
  • Håvardsrud: Panta i 1748, fråseld i 1754, i bruk til slutten av 1700-talet.
  • Haugrud: Plass til 1748, fråseld og vart bruk nr. 6
  • Øvre Brattebakke: Nemnd rundt midten av 1700-talet, utskild i 1903.
  • Bakkin: Nemnt i 1764.
  • Lijordhaugen: Utskild i 1841.
  • Bakkejord: Brukt i siste del av 1800-talet.

Frå matriklar og panteregister

Matrikkel 1647 2 1/2 hus og 4 skinn[3]
  • Oppsitjar Knut [Endresson] 1 hus med bygsel
  • Krona 4 skin med bygsel
  • Reier Skjaker 1 1/2 hus med bygsel
Gammal matrikkel MN 147 med skyld 3 hudar
Matrikkel 1838 MN 20 med skyld 11 skylddaler 2 ort 20 skilling
Matrikkel 1887 MN 23 med skyld 20 mark 91 øyre
Areal og antall bruk 2009

Referansar

  1. ↑ O. Rygh, Norske Gaardnavne, b.4, s.225
  2. ↑ DN I, nr. 828
  3. ↑ Skattematrikkelen 1647 bind IV, s. 74

Kjelder


Eksterne lenkjer

Koordinater: 60.814444° N 9.537222° Ø  Les mer…
Svanhild Nilsen (fødd 22. februar 1916, død 23. juni 2017) var gardkjerring, busett i Vestre Slidre i Valdres. Ho hadde ansvaret for kuene på garden og likte å vere på stølen. Svanhild arbeidde også som «bakstedeie» for folk i bygda.

Som 100-åring, i 2016, budde ho på Vestre Slidre sjukeheim, og ifølge Aftenposten skulle jubileet «feires sammen med familien». Svanhild Nilsen og mannen (som døydde i 2001) fekk døtrene Margit og Tove, og pr. 2016 hadde ho også åtte barnebarn og 16 oldebarn.

Nilsen vart 101 år gammal. Den 30. juni 2022 vart ho gravlagt frå Lomen kyrkje.

Kilder og litteratur

Advarsel: Standardsorteringen «Nilsen; Svanhild» tar over for den tidligere sorteringen «Marcussen,Ellef».

Tree.ring.arp.jpg På Lokalhistoriewiki skriver vi artikler om hundreåringer. Vi oppfordrer historielag og enkeltpersoner til å bli med på denne dugnaden. Vi ønsker både bilder og tekst om personene.
Flere artikler og bilder finner du i denne alfabetiske oversikten.
  Les mer…
Hentet fra «https://dev.lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Forside:Valdres&oldid=2452»