Forside:Valdres

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk

Portal Valdres

Kart over Valdres, med den historiske vandreruta Stølsrute teikna inn.

Valdres er eit landskap i Oppland, med kommunane Nord-Aurdal, Sør-Aurdal, Øystre Slidre, Vestre Slidre, Vang og Etnedal.Dalføret femner størstedelen av nedbørsområdet for Begnavassdraget nord for Sperillen og den øvre delen av Etnedal landskapsområde med kringliggande fjellstrok. I sør finn ein Begnadalen og Hedalen. I nord er Valdresflye ein del av Jotunheimen. Valdres reknast med til Austlandet, men er òg eit grenseområde til Vestlandet. Den eldste busetninga i dalen kom vestfrå, og Valdres var lenge under Gulatingslagen. I 1153 vart dalen ein del av Stavanger bispedøme.

Den største tettstaden, og den einaste mer over 1000 innbyggjarar er Fagernes i Nord-Aurdal. Fagernes som fekk bystatus i 2007 og har drygt 1900 innbyggjarar (2018). Andre tettstader, med folketal per 2018 i parentes, er: Leira i Nord-Aurdal (873), Bagn i Sør-Aurdal (668), Aurdal i Nord-Aurdal (681), Beitostølen i Øystre Slidre (349), Slidre i Vestre Slidre (346), Røn i Vestre Slidre (283), Heggenes i Øystre Slidre (283), Moane i Øystre Slidre (230) og Bruflat i Etnedal (248).

E16 og fylkesveg 51 går gjennom Valdres. Det er bussamband frå fleire stader i dalen til Oslo, Bergen, Gjøvik og Gol. Valdresbanen gjekk til Fagernes, og vart nedlagd i 1989. Fagernes lufthamn, Leirin var den høgast liggande flyplassen i Nord-Europa, på 822 moh. Den hadde daglege avgonger til Oslo lufthavn, Gardermoen. Lufthamna vart opna i 1987, og nedlagd i 2018.
Bagn kyrkje i Sør-Aurdal. I 1963 fekk Johan Hveem viljen sin: Kyrkja vart måla raud, og ikkje kvit.
Foto: John Erling Blad
(2007)

Johan Hveem (fødd 21. september 1879 i Østre Toten, død 11. januar 1973 i Sør-Aurdal) var prest. Han verka lengst i Valdres, som sokneprest i Sør-Aurdal frå 1923 og som prost i Valdres prosti frå 1930 til 1945.

Han var son av Jens Madsen Hveem og Berthe Helene Pedersdatter f. Oustad. Familien budde på Bakkelund før begge foreldra døydde i mai 1893, då Johan Hveem var 13 år gammal. Som 17-åring vart han kontorist hos ein sorenskriver, med bustad hos totningen Anton Halvorsrud i Fredrikstad, og i 1903 tok han artium. Teologistudia fullførte Hveem i 1910.

Som nyutdanna jobba han i Kristiansund, som lærar ved byens høgre allmennskule og som sekretær i ynglingeforeininga. I 1912 fekk han sitt første prestekall, då han vart residerande kapellan på Hitra. I folketellinga 1920 vart han registrert på prestegarden Hov i Sunndal. Hveem var då sokneprest.

Fra 1923 budde og verka han i Sør-Aurdal, prestegjeldet lengst sør i Valdres. Han tok avskil som prost av helseomsyn i 1945, men vart buande i Bagn. Hveem sette spor etter seg i Sør-Aurdal, ikkje minst i trengselsåra på 1930-talet, då han hjelpte folk med mat og klede og opna prestegarden for snikkaropplæring for gutar. I 1937 sto han i spissen for restaureringa av Bagn kyrkje, og han var pådrivar for nytt bedehus i bygda. I 1991 vart det avduka ei minneplate over Johan Hveem ved Bagn kyrkje.

Hveem var gift to gonger. Den fyrste kona, Marie Dorthea f. Müller, døydde i 1912, like etter at dei gifte seg. Han gifte seg opp att med Marie Elisabet Hveem, og i 1920 hadde ekteparet to born: sonen Jens Kristian (f. 1917) og dottera Anne Marie (f. Hveem). Seinare kom det i hvert fall tre til, Dora, Helene og Berit.

Bibliografi

Kjelder og litteratur

Brattrud
Alt. namn: Brattaruð, Bratrud
Fyrst nemnd: 1454
Stad: Bagn
Sokn: Bagn
Fylke: Innlandet
Kommune: Sør-Aurdal
Gnr.: 23

Brattrud, tidlegare skreve Bratrud, er ein gard i Bagn i Sør-Aurdal. Han ligg i Vestre Bagn på omkring 470 moh.

Namn

Namnet kjem ifølgje Rygh frå norrønt Brattaruð, «brattrydningen»[1].

Historie

Den fyrste skriftlege kjelda som nemner garden er eit diplom datert 7. april 1454, som fortel at Ivar Ivarsson selde ti laupsbol i Brattrud (Brattarudhi) til Hallkjell Thorgilsson[2]. Garden må ha vore eldre enn dette, og namneleddet -rud tyder på norrøn tid. Den ser ut til å ha vorte ein øydegard, som så vart nyrydda tidleg på 1500-talet. Rundt midten av 1600-talet var det to garder, Søre Brattrud og Nørdre Brattrud. Søre Brattrud vart vidare delt i to like deler i 1760, medan Nørdre vart delt i to like deler i 1724. Bruk 1 er eit av dei to frå Nørdre Brattrud.

Utskilde bruk:

Frå Søre Brattrud
Frå Nørdre Brattrud

Eigarar

Garden var i det minste dels i bondeeige i seinmellomalderen, men seinare dokument tyder på at også kyrkje eller kongen eigde part i han. Eigarane var:

  • Ivar Ivarsson: Selde 10 laupsbol i garden i 1454.
  • Hallkjell Torgilson: Eigar (av part?) frå 1454.
  • Håvard Bjørnsson: Selde 10 laupsbol i garden med samtykkje frå kona Gudrun Torbjørnsdotter i 1466.
  • Gunnar Torleivsson: Eigar (av part?) frå 1466.
  • Ukjende eigarar
  • Bjørn Brattrud: Odelsbonde, sonen tok over omkring 1612.
  • Ola og Bjørn Bjørnsson: Søner av forrige eigar.
  • Krona: Eigde 4 skinn i 1647, 1/2 hus i 1667.
  • Reidar Skjaker: Eigde 1 1/2 hud i 1647.
  • Knut Endresson: Oppsitjar og eigar av 1 hud i 1647.
  • Elling øvre Skjaker og medarvingar: 1 1/2 hud i 1667.
  • Svein Reiersson Nerlaus: 1 1/2 hus saman med Elling Skjaker i 1670, selde i 1690.
  • Laurits Lauritsson på Bragernes: Eigde krongodset i 1685, 1/2 hus i Søre Brattrud.
  • Ola Ellingsson Dølve: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud av Laurits Lauritsson.
  • Ola Østensson Heie frå Flå i Hallingdal: Kjøpte 1 1/2 hus for 96 rd. i 1690.
  • Amund Olsson: Son av forrige eigar, arvea ein del etter mor si og kjøpte meir i 1714.
  • Harald Ellingsson Torsrud: Kjøpte 1/2 hud i Søre Brattrud for 50 rd. frå arvingane til Ola Ellingsson Dølve.
  • Aslak Hallvorsson: Oppsitjar på Søre Brattrud, kjøpte ut dei andre i 1727.

Etter dette er det samanfall mellom eigarar og brukarar. For brukarar, sjå artiklar om dei einskilde bruka.

Setrer

I 1935 vart følgjande setrer registrert:

Husmannsplassar

Husmannsplassar ein kjenner er:

  • Ranangen: Nemnt i 1720-åra, fråseld i 1763 og fraflytta omkring 1800.
  • Håvardsrud: Panta i 1748, fråseld i 1754, i bruk til slutten av 1700-talet.
  • Haugrud: Plass til 1748, fråseld og vart bruk nr. 6
  • Øvre Brattebakke: Nemnd rundt midten av 1700-talet, utskild i 1903.
  • Bakkin: Nemnt i 1764.
  • Lijordhaugen: Utskild i 1841.
  • Bakkejord: Brukt i siste del av 1800-talet.

Frå matriklar og panteregister

Matrikkel 1647 2 1/2 hus og 4 skinn[3]
  • Oppsitjar Knut [Endresson] 1 hus med bygsel
  • Krona 4 skin med bygsel
  • Reier Skjaker 1 1/2 hus med bygsel
Gammal matrikkel MN 147 med skyld 3 hudar
Matrikkel 1838 MN 20 med skyld 11 skylddaler 2 ort 20 skilling
Matrikkel 1887 MN 23 med skyld 20 mark 91 øyre
Areal og antall bruk 2009

Referansar

  1. ↑ O. Rygh, Norske Gaardnavne, b.4, s.225
  2. ↑ DN I, nr. 828
  3. ↑ Skattematrikkelen 1647 bind IV, s. 74

Kjelder


Eksterne lenkjer

Koordinater: 60.814444° N 9.537222° Ø  Les mer…
Olga Kristoffersdatter, òg omtala som Olga Olsen, (født 21. juni 1886 i Sør-Aurdal, død 1967 i Vestfold) var fotograf.

Ho var dotter av skreddar Kristoffer Olsen (f. 1851 i Sør-Aurdal) og Marit Eriksdotter (f. 1846 i Sør-Aurdal). I folketeljinga 1910 finn vi ho på Øvervold i Sør-Aurdal, der ho budde i lag med foreldra og to systrer. Ho er oppført som ugift fotograf. Ho var utdanna hos J.L. Nerlien i Kristiania og arbeida hos fotograf Neste på Fagernes. Omkring 1930 leigde ho forretninga til Neste i eit år.

Ifølgje gardshistoria for Sør-Aurdal flytta familien seinare til Vestfold, og Olga opna fotografforretning i Tønsberg.[1] Ho dreiv òg forretning på Teie på Nøtterøy. Nøtterøy Foto A/S vart kjøpt av Wolfgang V. L. Riedel i 1940.

Referansar

  1. ↑ Gjermundsen 1987: 638.

Kjelder

  • Første versjon av artikkelen er henta fra Preus museums register over norske fotografer.
  • Olga Olsen på Digitalt museum.
  • Olga Olsen på KulturNav
  • Skjema Bagn Bygdesamling 03.10.1997
  • Fotografregister : oversyn over ein del av fotografene med tilknytning til Valdres (upublisert manuskript i Preus museum, 2011)
  • Upublisert materiale i Preus museum (2012)
  • Olga Kristoffersdatter i folketeljinga 1910 for Sør-Aurdal herred frå Digitalarkivet
  • Gjermundsen, Jon Ola: Gard og bygd i Sør-Aurdal: Bind A Reinli og Vestre Bagn, Sør-Aurdal kommune / Valdres bygdeboks forlag, 1987. Digital versjon på Nettbiblioteket.

Eksterne lenkjer

Advarsel: Standardsorteringen «Kristoffersdatter, Olga» tar over for den tidligere sorteringen «HVEEM; JOHAN».  Les mer…
Hentet fra «https://dev.lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Forside:Valdres&oldid=2456»