Jølster kommune

Jølster
Basisdata
Kommunenummer	1431
Fylke	Sogn og Fjordane
Kommunesenter	Skei
Areal i  km²(2020)	670,87 km²
Folketal 2020	3 043 (2018)
Grunnlagt	1838
Opphørte	2020
No del av	Sunnfjord kommune
Målform	Nynorsk
Soleienatt. Biletet er måla i fleire versjonar og har motiv frå Jølster.

Jølster kommune var ein kommune i Indre Sunnfjord i Sogn og Fjordane fylke. Kommunen grensa i nord til Gloppen og Stryn, i aust til Luster og Balestrand, i sør og i vest til Førde, og i nordvest til Naustdal. I samband med Kommunereforma 2014-2018 vedtok kommunane Førde, Naustdal, Jølster og Gaular i 2016 å slå seg saman til Sunnfjord kommune, med verknad frå 1. januar 2020.

Ein person som kjem frå Jølster, vert kalla jølstring.

Tettstader

Det er to tettstader i Jølster; Vassenden og Skei. Vassenden er i nyare tid den største av dei to, noko som truleg kjem av nærleiken til byen Førde. Skei er kommunesenteret, men ligg lengre unna større senter og har eit mindre tilfang av innflyttarar.

Det høgste fjellet i Jølster heiter Snønipa og er 1 827 meter høgt. Mykje av låglandet og dei fleste grendene i kommunen kretsar i stor grad rundt det store Jølstravatnet, som ligg omlag 200 moh. Namnet Jølster stammar frå det norrøne uttrykket jǫlmstr som tyder bråk og larm.

Geografiske og politiske skiljeliner

Sidan tettstaden Vassenden ligg i den nedre (vestlege) delen av bygda og Skei ligg i den indre (austlege) delen, snakkar ein ofte om Indrebygda (soknar til Skei) og Nedrebygda (soknar til Vassenden). Denne skiljelina er heilt grunnleggjande, ettersom ein allereie i seksårsalderen vert gruppert til ein av dei to barne- og ungdomsskulane i kommunen — anten på Skei eller på Vassenden.

Denne skiljelina er òg ei tradisjonell politisk konfliktline som mellom anna har ført til at ein tidlegare berre hadde to bygdelister ved kommunevalet, ei for kvart kyrkjesokn. Desse listene er ikkje lenger i bruk, men dei førte mellom anna til ein tradisjon i dei største partia i kommunen om å sørge for god representasjon av personar med postnummer frå begge hovudbygdene (Skei og Vassenden).

Ein kan sjå at målet i Indrebygda ber preg av å vere påverka av nordfjordsmål, medan målet i Nedrebygda er påverka frå Førde-regionen. (Sjå «Jølstramål»)

Eit anna geografisk uttrykk som ofte vert nytta er Sørsida, som er eit namn på grendene på den sørlege sida av Jølstravatnet. Riksvegen går på den nordlege sida av vatnet.

Næringsliv

Jordbruket i Jølster har lange og gamle tradisjonar, men turismen har òg eit historisk fotfeste i området. Dei to hotella på Skei og Vassenden dukka opp rundt 1900, men lenge før den tid har ein drive skysstasjonar og breføring for spenningssøkande turistar som skulle utforske den norske fjellheimen eller ta seg opp på breen. Tradisjonane held seg, og eit klart fleirtal av føretaka i kommunen driv i dag med turisme, men då hovudsakleg overnatting og camping.

Grender i Jølster

Ålhus kyrkje i Jølster kommune.

Foto: Helge Asperheim (2015)

• Vassenden
• Skei
• Førs (Førde i Jølster)
• Ålhus
• Myklebust
• Stardalen
• Sandalen
• Eikås
• Dvergsdal
• Svidal

Kjende jølstringar

Bilete av den unge prestesonen Nikolai Astrup, saman med faren.

Kunst og kultur

• Nikolai Astrup (1880–1928) vart fødd i Bremanger, men vaks opp i Jølster der faren var prest. Nikolai Astrup er rekna som ein av dei største norske kunstnarane frå tidleg 1900-tal, og fleire av bileta hans er selde på auksjonar for kring 4 millionar kroner.
• Ludvik Eikaas (f. 1920) vart fødd på Eikås i Jølster. Han vert rekna som ein svært sentral kunstnar i siste halvdelen av 1900-talet grunna arbeidet hans med måling, skulpturar og særleg grafikk. Vart professor på Kunstakademiet i Oslo i 1970. Fekk eit eige kunstmuseum, Eikaasgalleriet oppkalla etter seg då han gav ei stor samling kunst til kommunen.
• Audhild Viken (1915–2000) kjem frå Skei i Jølster. Ho tufta bedrifta Audhild Vikens Vevstove, som spesialiserer seg på sal av tradisjonelt norsk handverk og suvenir.
• Sigmund Eikaas (f. 1947), prisvinnande hardingfele-spelemann frå Jølster. Tidlegare leiar i Landslaget for spelemenn.
• Linda Øvrebø (f. 1966), operasongarinne frå Jølster kommune.
  

  Audun Hugleikson sitt segl. Ein kan òg sjå merket på ein minnestein om Hugleikson som er reist utanfor bygdehuset Borgja på Ålhus i Jølster.
• Oddleiv Apneseth (f. 1955), prisvinnande fotograf, tilsett i Bergens Tidende.

Politikarar

• Atle Hamar (f. 1963) frå Vassenden i Jølster er direktør i Lotteritilsynet og Venstrepolitikar. Han er tidlegare leiar i Unge Venstre (1988–1990). Han er òg medlem i Jølster kommunestyre og fylkestinget i Sogn og Fjordane.
• Ottar Befring, fylkesmann i Møre og Romsdal, er frå Stardalen i Jølster.

Historiske skikkelsar

• Audun Hugleikson (f. kring 1240), baron og stormann i kongeriket Noreg på 1200-talet. Kom frå Jølster, der Audun Hugleiksonspelet går annankvart år med skodespelarar som t.d. Bjørn Sundquist.

Ordførarar

Ordførarar i Jølster
1838–1842 Thor Hanson Veiteberg	1842–1844 Samuel N. Dvergsdal	1844–1848 Anders E.J. Aalhus	1848–1856 M.S.T. Fasting	1856–1858 Samuel N. Dvergsdal	1858–1861 Anders E.J. Aalhus
1862–1864 Ludv. G. Klakegg	1864–1872 Nils O. Øvrebø	1872–1874 Anders K. Myklebust	1874–1876 Anton K. Øygard	1876–1878 Bendikt J. Nedrebø	1878–1880 Anders K. Myklebust
1880–1890 Sjur B. Heggheim	1890–1892 Ole O. Viken	1892–1899 Nils S. Dvergsdal	1899–1911 Sjur B. Heggheim	1911–1920 T.H. Veiteberg	1920–1929 Ludv. D. Klakegg
1929–1937 Nils O. Øvrebø	1937–1942 A.K. Øygard	1945–1951 A.K. Øygard	1952–1965 Nils J. Helgheim	1966–1973 Erling Slåtten	1974–1981 Sverre P. Befring
1982–1985 Anders Helgheim	1986–1987 Arne Sandnes	1988–1991 Normann Aarseth	1992–1995 Knut O. Øygard	1996– Gerd Dvergsdal

Bakgrunnsstoff

Litteratur

• Finn Borgen Førsund - JØLSTER. Hundre år med bygd og bank. ISBN 82-91722-18-8 -- Selja Forlag

Les òg

• Jølstramålet
• Vassenden
• Skei i Jølster

• Fylkesleksikonet: Jølster (NRK)
• Kommunefakta: Jølster (SSB)
• Alle nettstadane frå Jølster (Open Directory Project)
• Jølster kommune (Offisiell nettstad)
• Dagogtid.no: Dersom Gaza låg i Jølster (Kommentar)

---