| Om Heimar og folk i Bykle
|
 Heimar og folk i Bykle, band I. Heimar og folk i Bykle er ei gards- og ættesoge i fem band for Bykle kommune i Setesdal, forfatta av Aanund Olsnes og utgjeve i 2006. Bykle hadde ei ættesoge frå 1966, Gards- og ættesoge for Bykle, med eit stutt utdrag av kultursoga av Knut Gjerden og Bjørgulv Holen. Kring 1990 byrja folk i kommunen å sjå på om det var mogleg å få ei oppdatert soge, som også tok for seg historia til sjølve garden, og ikkje berre ætta.
Det vart nedsett ein komite med Bjarne Tveiten som leiar, og Aanund Olsnes frå Vinje vart tilsett som forfattar hausten 1998. Kommunens kulturkonsulent Astri Rysstad og vikaren hennar, Helene Fredly, var koordinator, medan nemnda og forfattaren tok seg av det faglege. Medlemene i nemnda var frå starten Tora Mosdøl, Gerd Fosse Hovden,
Per Breivegen, Bjarne Tveiten og Folke Nesland. Tveiten og Nesland gjekk etter ei tid ut av nemnda, og i staden kom Leonhard Jansen og Angerd Mosdøl inn. Jansen vart ny leiar. Per Breivegen gjekk bort sumaren 2005, året før boka kom ut.
Bygdebøker i fleire band blir gjerne utgjeve over fleire år, men i Bykle valde ein å gje ut alle fem band samstundes. Les meir ...
|
|
|
| Smakebitar frå artiklar
|
 Dette biletet av Vatnedalen vart teke av August Abrahamson, truleg kring 1910. Frå Setesdalsmuseet. Vatnedalsgardane låg på rad og rekkje på ei landstripe på nordsida av Vatnedalsvatnet i Bykle kommune, nesten heilt oppe i vestenden av vatnet. I dag er jorda neddemde, men tuftene syner att. Frå aust kjem ein fyrst til det nyaste bruket, som er Åsen. Dinest fylgjer Der hite, som er nr 2 i rudningsrekkja og Der sø, som er den eldste verestaden og det opphavlege hovudbølet. Vestom Der hite ligg Haugo og lengst i vest kjem ein til Plassen, eller Vatnedalsplassen, som det står i ein del kjelder.
Gardsvaldet er stort, og femner over terreng på båe sider av Ormsavatnet og Vatnedalsvatnet, frå grensa mot Rogaland i vest og til Otra i aust. I alt skal det vera på 216 153 mål, av dette vel 26 000 mål vatn, elles storparten hei og fjellvidder.
Dei fleste av bruka i Vatnedalen vart fråflutte i 1917 i samband med den fyrste reguleringa av Vatnedalsvatnet. To huslydar flutte til Skarketjønndalen ved austenden av Vatnedalsvatnet og rudde og dyrka opp der, ein huslyd flutte til Løyning og ein til Vats i Ryfylke.
Når det gjeld gardsnamnet, har Olav Haslemo ei grei utleggjing i hovudoppgåva si i norsk frå 1968. Me tek henne inn slik ho står:
| Namneutviklinga er at dalen frå først av har heitt *Vatndalr. Uttalen 'Vatnedalen' kjem av at trekonsonantismen i eit opphavleg *Vatndalr er tung og vanskeleg å uttale, og dette fører til at ein «hjelpevokal» vert skoten inn mellom to av konsonantane. Då det seinare vart bruk for eit namn på vatnet i dalen, fekk dette naturleg namn etter dalen det låg i. Dette krev ikkje at vatnet først må ha hatt eit namn som dalen vart nemnd etter, dalen fekk namnet fordi det karakteristiske ved han var at vatnet oppfylte så å seie heile dalbotnen - dalen var ein 'vatndal'. Ein kan difor ikkje som T. Nomeland [i den gamle gards- og ættesoga, 222] kalle slike (tilsynelatande) tautologiske namn, som Vatnedalsvatnet for «heimløyser», det er å setje ei altfor firkanta ramme for det psykologiske grunnlaget for namnelaginga.
|
|
| Les mer …
 Dei gamle husa som framleis står i Lisle-Hisdal. Bilete frå kommunearkivet. Lisle-Hisdal er eitt av bruka i Hisdal i Bykle kommune. Den fyrste som rudde og bygde her var Knut Hallvardsson Stavenes. Han var frå Teigen Stavenes, son åt Hallvard Såvesson og kona, Åse Knutsdotter, fødd Vatnedalen. Då Knut gifte seg i 1806 var han dreng i Trydal. Sidan budde han og kona eit bil i Holen, dinest nokre år i Trydal att, men kring 1814 fekk han bygsle Lisle-Hisdal hjå Hallvard Knutsson i Store-Hisdal, som åtte Trydal Der inne på denne tid, og sette i gang med plassrydjing. Seinast frå 1816 budde Knut og familien hans her.
- Knut Hallvardsson Stavenes, f 1772, d 1852
- g 1806 m Jorunn Kristensdtr. Hisdal, f 1780, d 1859 Les mer …
 Systog Grasbrokke 20.1.2006. Foto: Aanund Olsnes Systog Grasbrokke er eit bruk på Trydal i Bykle kommune. Dei fyrste som budde på denne staden, sette seg ned som husmannsfolk her litt fyre 1870. Dette var Åvoll Torleivsson Trydal og kona, Tore Eivindsdotter. Åvoll var son åt Torleiv Åsmundsson Stavenes i Nordstog Trydal og kona, Tore Åvollsdotter, medan Tore var dotter åt Eivind Ånundsson på Storstein og kona, Turid Kjetilsdotter.
I bolken om Nordstog Trydal er det fortalt at Knut Hallvardsson Hisdal i Der inne i 1867 fekk hand om det bruket, og at alle dei som hadde budd der etter dette laut finne seg ein annan verestad. Mellom desse var også Åvoll og Tore, som hadde budd som busetar og medbrukarar i Nordstog sidan dei gifte seg i 1857. Ettersom Åvoll vert kalla husmann då sonen Arne vart døypt i 1870, vil me tru at dei var på plass i Grasbrokke då.
Folketeljinga frå 1875 tyder også på at dei det året ikkje kan ha vore heilt nye på plassen, ettersom dei hadde ein sånad på 2 1/2 tunner jordeple og 5 kvartel bygg, noko som skulle svara til omlag 4 mål åker. Attåt stoga, som dei budde i, hadde dei i 1875 også rokke å få på plass eit uthus, ettersom dei sat med ei kyr, 4 sauer
og 5 geiter. Les mer …
 Heimtveiti 1965, fremst løa frå 1750, attanfor hovudbygningen der den vestre enden er jamgamal med løa. Foto: Fjellanger-Widerøe Heimtveiti er det gamle hovudbølet på Tveiti i Bykle kommune, som dei nyare bruka har vorte kløyvde ut ifrå. Fyrestavinga heim- hadde nok lett for å feste seg til den eldste eininga, vil me tru, men kan også ha vorte teke i bruk avdi denne eininga, fyre Ryningen vart utskilt, var den heimre, sett frå Kyrkjebygdi. Iallfall ser ein at garddelinga i Tveiti fylgjer eit vanleg mønster: Nye bruk vert dela ifrå i utkantane, slik at den eldste eininga vert liggjande att i midten.
Som me har gjort greie for i bolken om den udela garden, meiner me at Orm Gunsteinsson budde i Heimtveiti til han døydde ein gong i åra 1645-47. Etter han tykkjest sonen Ånund å ha overteke dette bruket.
- Ånund Ormsson Tveiten, d fyre 1664
- g m Gunvor. Born, iallfall:
- Hallvard, f ca 1651, sjå nedanfor
- Knut, f ca 1654, n 1666, seinare lagnad uviss, jfr. likevel Nordtveiti
- Liv, f ca 1657, d 1737, ug
At kona åt Ånund heitte Gunvor er sikkert nok, ettersom ei enke med det namnet er registrert i Tveiti i 1666 saman med sønene Hallvard og Knut Ånundssøner, som då skal ha vore 15 og 12 år gamle. Kvar Gunvor kom ifrå veit me ikkje. Les mer …
 Nordigard ca 1890. Rekonstruksjonsteikning av Arne Berg 1962. På teikninga er Nordigard kalla «Oppiga, Der nord», ser ein. Denne nemninga var i bruk til tunflytjinga i 1912. Nordigard er eitt av gardsbruka i Hoslemo i Bykle kommune. Dette bruket, som til å byrje med hadde tun jamsides Uppigardstunet, har i dag husestaden sin lenger nede og litt lenger vest. Det har opphavet sitt i delinga av Uppigard mellom Tor og Kolbein Hadlessøner. Kva tid ein vil seia at[ dette var, vert vel nærast ei smakssak, men iallfall var det slik at Kolbein i 1874 fekk bygsla halve garden hjå faren, Hadle Torsteinsson Stråpa. I 1881 fekk Tor og Kolbein skøyte på kvar sin ideelle halvpart av garden, og i 1883 vart det halde offentleg delingsforretning, der deildene vart fastsette, og kvart av dei to bruka vart tildela ei landskyld på 1,07 skyldmark.
Fyrste oppsitjaren her var altså ovannemnde Kolbein.
- Kolbein Hadlesson Hoslemo, f 1852, utflytt til Mo ca 1896, vidare til Aurdal, Vats i Ryfylke 1907, d 1935
- g 1874 m Kirsti Jonsdtr. Fiskjetjønn, f 1849, d 1922. Les mer …
 Halvor O. Breive var ein ivrig jeger. Her er han og tre kameratar rusta til jakttur. Frå venstre: Gunnar H. Brokke, Halvor O. Breive, Hallvard H. Brokke, Olav H. Brokke. Frå Setesdalsmuseet. Foto: Knut Jonsson Heddi Bergland var ein bustadeigedom i Hovden sentrum, like attanfor Fjellgardstun. Det var Hallvor Olsson Breive som sette seg opp ei stoge her i 1951. Tomta vart formelt utskilt frå bnr 2 året etter. Halvor vart oppskriven som arbeidar då han døydde, og har vel då drive med slikt arbeid som var å få. Men i yngre år veit me at han dreiv som skinnhandlar og kreturhandlar og var partner i selskapet A/S Stavenes, Breive & Co i Kyrkjebygdi (sjå Solbakken, Byklum). Han var også sterkt engasjert i tamreindrifta, og leiar for Byklehei Reinsamlag A/S frå 1945 til 1954. Han var frå Breive Der uppe, og son åt Olav Alvsson på det bruket og kona Åshild Hallvardsdotter.
Hallvor Olsson Breive, f 1884, d 1963, ug
Vidare var det ein annan gamal arbeidsmann som budde her. Han hadde vore her i lag med Halvor i mange år, og Halvor hadde gjeve han rett til å sitje i huset livet ut.
Johan Andersen (Myrmo), f 1890, d 1972, ug Les mer … |
|
|
| Sjå også:
|
|
|
|
|
| Eksterne ressursar
|
|
|
|
|
| Kategoriar for Heimar og folk i Bykle
|
|
|
|
|
| Mest lest
|
|
|
|
