| Om Heimar og folk i Bykle
|
 Heimar og folk i Bykle, band I. Heimar og folk i Bykle er ei gards- og ættesoge i fem band for Bykle kommune i Setesdal, forfatta av Aanund Olsnes og utgjeve i 2006. Bykle hadde ei ættesoge frå 1966, Gards- og ættesoge for Bykle, med eit stutt utdrag av kultursoga av Knut Gjerden og Bjørgulv Holen. Kring 1990 byrja folk i kommunen å sjå på om det var mogleg å få ei oppdatert soge, som også tok for seg historia til sjølve garden, og ikkje berre ætta.
Det vart nedsett ein komite med Bjarne Tveiten som leiar, og Aanund Olsnes frå Vinje vart tilsett som forfattar hausten 1998. Kommunens kulturkonsulent Astri Rysstad og vikaren hennar, Helene Fredly, var koordinator, medan nemnda og forfattaren tok seg av det faglege. Medlemene i nemnda var frå starten Tora Mosdøl, Gerd Fosse Hovden,
Per Breivegen, Bjarne Tveiten og Folke Nesland. Tveiten og Nesland gjekk etter ei tid ut av nemnda, og i staden kom Leonhard Jansen og Angerd Mosdøl inn. Jansen vart ny leiar. Per Breivegen gjekk bort sumaren 2005, året før boka kom ut.
Bygdebøker i fleire band blir gjerne utgjeve over fleire år, men i Bykle valde ein å gje ut alle fem band samstundes. Les meir ...
|
|
|
| Smakebitar frå artiklar
|
 Åsdokk 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Åsdokk er eit småbruk sunnanfor sjølve Trydalskvelven i Bykle kommune, omlag i breidd med Grasbrokke, men på vestsida av Smidjehylen. Kvifor bruket i den gamle gards- og ættesoga (18) vert omtala som Åstog er uvisst, ingen andre kjelder kjenner den namneforma, og at Åsdokk er det rette vert stadfest av stadnamna på austsida, Kvernhusåsen og Åsdekkane.
Som så mange av småbruka i Bykle har også dette opphavet sitt i ein husmannsplass, og Åsdokk var plass under Nordstog. Her budde ingen i 1865, men i 1875 var her både rudd og busett. Det viktigaste som skjedde med Nordstog Trydal i tida mellom 1865 og 1875 var at Knut Hallvardsson Hisdal i 1867 fekk hand om garden. Knut Hallvardsson var son åt Gunvor Folkesdotter, som var syster av Åse Folkesdotter, kona åt Olav Salmundsson, som var fyrste oppsitjaren me veit om i Åsdokk.
Olav og huslyden hans hadde i årevis fyrr dei kom hit flakka og flutt som bruksfolk (medbrukarar) frå den eine garden til den andre. På denne bakgrunnen kunne ein halde det for truleg at Knut Hallvardsson, straks han fekk tak i Nordstog, sette bort Åsdokk til morsystera og mannen hennes. Husmannskontrakt fekk dei også, «paa lengstlevendes levetid», som det heitte, men den vart ikkje skrive fyrr nokre år seinare, i 1875, då plassen var ferdig etablert. Les mer …
 Trydal Der inne 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Der inne i Trydal i Bykle kommune ligg på nordsida av Trydalstjønni mellom Nordstog Trydal og Systog, men er utan tvil utkløyvd frå Nordstog.
Den fyrste me kan vita sat her er Såve Ånundsson, son åt Ånund Ånundsson, som me har omtala i bolken om Nordstog. Me har kome til at bruket her må ha vorte utkløyvd for Såve etter at dei skifte etter Eivind Såvesson, godfar hans, i 1667.Jorunn, kona åt Såve, var dotter av Torleiv Olavsson og kona, Tone Gunnarsdotter i Utistog Stavenes. Jorunn og Såve skal ha vore tremenningar, korleis nå det nærare heng i hop, så dei laut løyse kongebrev for å få gifte seg.
I 1711 døydde Ånund Ånundsson, den ugifte bror åt Såve, som åtte Storstein. Såve overtok då bruket hans, og flutte dit, og overdrog eigedomen sin her til Torleiv Kjetilsson frå Nordstog. Etterkomarane åt Såve kom til å bu i Storstein, og vert difor nærare omtala der.
Torleiv var den eldste av sønene åt Kjetil Arnesson i Nordstog og dermed den som sto nærast til å taka over det bruket. Men så hadde han gift seg i 1709, fyre faren tykte han var klar til å taka foddog, og så vart det til at Torleiv i staden for Nordstog overtok bruket her. Les mer …
 Neire (bnr 4) og Evre Juvet (Fådapen, bnr 20) i 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Juvet ligg på brotet ned mot Otra i Bykle, nedanfor Bykle Samyrkelag. Det vart utskilt frå Utistog og skyldsett som ei eiga eining i 1848, men me vil nok tru at det hadde vorte teke i bruk som husmannsplass nokre år tidlegare, helst kring 1836.
Bakgrunnen for utskiljinga var at brørne Tarjei og Knut Åvoldssøner i Utistog Byklum hadde overteke heimebruket i fellesskap på skiftet etter foreldra i 1809, og at Tarjei, som var den eldste, sidan hadde kaupt ut Knut. I og for seg kunne det lege nær å å tenkje seg at Knut fekk Juvet som erveoppgjer, men ettersom han i 1848 gav broren 235 speciar i innfestingspengar, vil me tru at han må ha teke imot odelsløysing på eit tidlegare tidpunkt.
Ettersom han fekk ervefeste «for sig og kone samt deres arvinger i nedstigende linje», og ettersom plassen samstundes vart skyldsett til 30 skilling, må ein vel nærast oppfatte denne verestaden som eit sjølveigande småbruk frå 1848, jamvel om han formelt skulle heite plass, og jamvel om oppsitjarane skulle gjeva ei årleg leige på 2 speciar til eigarane av Utistog.
Knut Åvoldsson var altså fyrste oppsitjaren her, og me reknar med at han hadde bygd her og bruka staden som husmannsplass omlag frå han gifte seg i 1836. Iallfall er han oppført som husmann i kyrkjeboka tom. juni 1848, medan han sidan vert kalla gardmann. Ved sidan av jordbruket sitt var Knut lærar, og såleis ein for si tid lærd mann. Les mer …
 Tunet i Neire Mosdøl i den tida då Lunden og Berget hadde sams våningshus. Mannen ved loptsnova er Torleiv Drengsson, kvinna på trappa er ikkje identifisert. I høgre biletkant ser ein noko av det berget som har gjeve namn til bruket. Biletet vart teke av August Abrahamson ein gong i tida frå 1900 til 1910. Frå samlinga ved Setesdalsmuseet. Lunden er det vestlegare av dei to nedre bruka på Mosdøl i Bykle kommune.
Den fyrste oppsitjaren me har funne her er Mikkel Knutsson, som me også har nemnt ovanfor, i bolken om det udela, nedre bruket. Me har ikkje sett nokonstad skrive at han var son åt Knut Gunnarsson Nesland, men me torer likevel rekne med at han var det, for då ervingane etter den ugifte Vetle Gunnarsson i 1726 selde Sygard Nesland til Knut Åvoldsson Gjerden, var Mikkel ein av seljarane, og i 1732 var det ein Knut Olavsson Nesland som «paa egne og sin Fader Ole Knudsens Vegne lyste sin Pengemangel og Odel for 3 Kalveskind udj Mosdøl, som hans Fader- broder Mikkel Knudsen bruger».
Når det gjeld fødselsåret til Mikkel, lyt me gjeva det opp med god slingsringsmon, for me har tre ulike aldersoppgåver om han, ei frå kyrkjeboka ved dødsfallet hans i 1774, og to frå manntal frå 1712 og 1718. Desse peikar mot fødselsår frå ca 1682 til ca 1691. Les mer …
 Loptet frå Myri. Dette er same huset som me har teikning av i bolken om Holen. (2004) Myri var det opphavlege hovudbølet på Holen i Bykle kommune. Store delar av innmarka på dette bruket var flat og meir eller mindre myrlendt. Rett sør for tunet var det dessutan ei djup myr, som rett og slett vart kalla Myri, så namnet gav seg sjølv.
Når me trur at dette bruket er den eldste verestaden på garden har fleire grunnar. For det fyrste hadde Myri eit lopt frå 1600-talet, medan Der uppe vanta slike klenodiar. For det andre reknar me med at Auver Auversson, som var odelsmannen då garden vart dela, om han aldri så mykje hadde pantsett bruket sitt, naturleg ville velje å verta sitjande på det gamle hovudbølet.
Auver Auversson døydde ein gong mellom 1708 og 1711 (sjå bolken om den udela garden). Dinest sat enka hans med bruket ei stund, og då dottera gifte seg, vart det ho og mannen hennes som overtok. Les mer …
 Hus som ingen har bruk for vert etter kvart oppgnaga av tidartanna. Denne støylsbua frå Furestøyl under Sygard er eitt av mange døme på dette. Foto: Folke Nesland Sygard er ein av Neslandgardane i Bykle kommune. Som det er gjort greie for i framstillinga om hovudbølet, meiner me at den fyrste som hadde dette bruket som fast verestad var Vetle Gunnarsson. Han var son åt Gunnar Knutsson Der heime, og det ser ut til at han må ha fått overtaka 6 kalveskinn, dvs. halve farsgarden.
- Vetle Gunnarsson Nesland, f ca 1654, d ca 1720, ug
Vetle tykkjest ha sete i Sygard frå eingong på 1680-talet og til han døydde kring 1720. Etter at han var borte, fekk Åvold Knutsson i Der heime hand om også dette bruket. Truleg dreiv han båe som ein einskap inntil kona hans døydde i 1752. På skiftet etter henne vart Åvold sitjande med Sygard. Sonen Jon gifte seg i 1749, og budde truleg i Sygard frå det året. Me reknar med at han overtok heimelen til bruket her etter at faren var død i 1753.
- Jon Åvoldsson Nesland, f 1716, d 1786
- g 1749 m Tore Bjørgulvsdtr. Breive, f 1728, d 1812. Born:
- Torbjørg, f 1751, g 1779 m Knut Olavsson Hoslemo, sjå Uppigard Hoslemo, gnr 4, bnr 2
- Åvold, f 1755, g 1805 m Hæge Kjetilsdtr. Løyning, sjå Neire Dysje, gnr 8, bnr 2
- Hæge, f 1758, g 1781 m Tallak Olavsson Hoslemo, sjå Nigard Hoslemo, gnr 5, bnr 1
- Borghild, f 1761, g 1797 m em Mikkel Tarjeisson Mosdøl, sjå Lunden Mosdøl, gnr 13, bnr 1 Les mer …
|
|
|
| Sjå også:
|
|
|
|
|
| Eksterne ressursar
|
|
|
|
|
| Kategoriar for Heimar og folk i Bykle
|
|
|
|
|
| Mest lesne artiklar
|
|
|
|
