Aure kommune: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Ingen redigeringsforklaring
 
(36 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist)
Linje 18: Linje 18:
| annet                =  
| annet                =  
}}
}}
<onlyinclude><includeonly>[[Fil:1576 Aure komm 2006-.png|thumb|80px]]</includeonly>'''[[Aure kommune|Aure]]''' er ein av dei elleve kommunane på [[Nordmøre]] i [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunen ligg nordaust på Nordmøre og grensar til [[Smøla kommune|Smøla]] over [[Edøyfjorden]] i nord, til [[Hitra kommune|Hitra]] over [[Trondheimsleia]] i nordaust, til [[Hemne kommune|Hemne]] over land i aust, til [[Halsa kommune|Halsa]] og [[Tingvoll kommune|Tingvoll]] over [[Vinjefjorden]] i sør, og til [[Kristiansund kommune|Kristiansund]] over [[Talgsjøen]] i vest. Saman med Smøla og Halsa utgjer kommunen distriktet [[Nordre Nordmøre]]. Regionsmessig sett ligg kommunen i brytningsområdet mellom [[Nordmøre]], [[Fosen]] og [[Orkdalen]]. Bunadsskikken varierer mellom [[nordmørsbunad]] (særleg på Tustna) og [[aure/hemne-bunad]]en. Lokalavisene er ''[[Nordvestnytt]]'' (Smøla/Aure) og ''[[Søvesten]]'' (Aure/Hemne). Dei mest lesne regionalavisene er ''[[Tidens Krav]]'' (Kristiansund) og ''[[Adresseavisen]]'' (Trondheim). [[Kystlaget Geitbåtens Venner]] (og tidlegare [[Imarsundet kystlag]] òg) held til i kommunen. </onlyinclude>
<onlyinclude><includeonly>[[Fil:1576 Aure komm 2006-.png|thumb|80px]]</includeonly>'''[[Aure kommune|Aure]]''' kommune ligg på [[Nordmøre]] og hører administrativt til [[Møre og Romsdal fylke]]. Kommunen ligg nordaust på Nordmøre og grensar til [[trøndelag]]skommunane [[Hitra kommune|Hitra]] over [[Trondheimsleia]] i nordaust og [[Heim kommune|Heim]] over land i aust og over [[Vinjefjorden (Møre og Romsdal)|Vinjefjorden]] i sør; og til Møre og Romsdals-kommunane [[Tingvoll kommune|Tingvoll]] over [[Årsundfjorden (Møre og Romsdal)|Årsundfjorden]] i sørvest, [[Kristiansund kommune|Kristiansund]] over [[Talgsjøen]] i vest og [[Smøla kommune|Smøla]] over [[Edøyfjorden]] i nord. Saman med Smøla kommune og [[Halsa kommune|Halsa]] i Heim kommune utgjer kommunen distriktet [[Nordre Nordmøre]]. Regionsmessig sett ligg kommunen i brytningsområdet mellom [[Nordmøre]], [[Fosen]] og [[Orkdalen]], og kommunen er frå hausten [[2020]] av medlem av både [[Nordmøre Interkommunalt Politisk Råd|Nordmøre IPR]] (tidl. Orkide) og [[Orkdal Interkommunalt Politisk Råd|Orkdal IPR]].<noinclude><ref>[https://www.tk.no/aure-med-i-trondersk-regionrad/s/5-51-856983 «Aure med i trøndersk regionråd»] i ''[[Tidens Krav]]'', publ. 08.09.2020.</ref></noinclude> Bunadsskikken varierer mellom [[nordmørsbunad]] (særleg på Tustna) og [[aure/hemne-bunad]]en. Lokalavisa ''[[Søvesten]]'' dekkjer Heim og Aure. Dei mest lesne regionalavisene er ''[[Tidens Krav]]'' (Kristiansund) og ''[[Adresseavisen]]'' (Trondheim). [[Kystlaget Geitbåtens Venner]] (og tidlegare [[Imarsundet kystlag]] òg) held til i kommunen. </onlyinclude>


== Geografi ==
== Geografi ==


Kommunen består, rekna frå vest mot aust, øyene [[Golmøya]], [[Tustna (øy)|Tustna]], [[Solskjelsøya]], [[Stabblandet]], [[Ertvågsøya]], [[Grisvågøya]], [[Lesundøya]] og [[Skarsøya]], og i aust ligg Aurlandet som den vestlege delen av ei halvøy delt mellom Aure og [[Hemne kommune|Hemne]] kommunar. På alle desse, og i tillegg på nokre mindre øyer og holmar, finst det matrikkelgardar. Bygder og grender inkluderer [[Sør-Halsnes]], [[Sør-Tustna]], [[Leira (Aure)|Leira]], [[Gullstein]], [[Sålåsundet]], [[Nordheim (Aure)|Nordheim]], [[Foldfjorden]], [[Ålmo]], [[Vågosen (Aure)|Vågosen]], [[Mjosundet]], [[Aure sentrum (Aure)|Aure sentrum]], [[Todalen (Aure)|Todalen]], [[Stemshaug]] og [[Kjørsvikbugen]].
Kommunen består, rekna frå vest mot aust, av øyene [[Golmøya]], [[Tustna (øy)|Tustna]], [[Solskjelsøya]], [[Stabblandet]], [[Ertvågsøya]], [[Grisvågøya]], [[Lesundøya]] og [[Skarsøya]], og i aust ligg Aurlandet som den vestlege delen av ei halvøy delt mellom Aure og [[Hemne kommune|Hemne]] kommunar. På alle desse, og i tillegg på nokre mindre øyer og holmar, finst det matrikkelgardar. Bygder og grender inkluderer [[Sør-Halsnes]], [[Sør-Tustna]], [[Leira (Aure)|Leira]], [[Gullstein]], [[Sålåsundet]], [[Nordheim (Aure)|Nordheim]], [[Foldfjorden]], [[Ålmo]], [[Vågosen (Aure)|Vågosen]], [[Mjosundet]], [[Aure sentrum (Aure)|Aure sentrum]], [[Todalen (Aure)|Todalen]], [[Stemshaug]] og [[Kjørsvikbugen]].


På Lesundøya ligg [[Ungdomshuset Strandtun]], og øya hadde eigen [[Lesund skulekrins|skulekrins]] til 2009.
På Lesundøya ligg [[Ungdomshuset Strandtun]], og øya hadde eigen [[Lesund skulekrins|skulekrins]] til 2009.
Linje 29: Linje 29:


=== Tinglag ===
=== Tinglag ===
{{thumb|Trondheims h.len 1647, Nordmørs fogderi.png|[[Nordmørs fogderi]] i [[Trondheims len]]kring [[1647]]. [[Viks tinglag]] er markert i mørkeblått og [[Halsa tinglag]] i lilla. Det tilgrensande [[Hemne tinglag]] låg under [[Fosens len]].}}
{{thumb|Trondheims h.len 1647, Nordmørs fogderi.png|[[Nordmørs fogderi]] i [[Trondheims len]] kring [[1647]]. [[Viks tinglag]] er markert i mørkeblått og [[Halsa tinglag]] i lilla. Det tilgrensande [[Hemne tinglag]] låg under [[Fosens len]].}}
Det som no er Aure kommune svarar til det meste av [[Viks tinglag]], men området vest for [[Imarsundet]] ([[Stabblandet]] og [[Tustna]]) hørte til [[Halsa tinglag]] og nordaustsida av [[Skardsøya (Aure)|Skardsøya]] og austover til [[Kjørsvikbugen]] hørte til [[Hemne tinglag]]. [[Vinje (Hemne)|Vinje]] låg til Viks tinglag, men ligg no i [[Hemne kommune]]. Så vidt vi veit om, svara tinglaga her til dei gamle [[skipreide]]ne.
Det som no er Aure kommune svarar til det meste av [[Viks tinglag]], men området vest for [[Imarsundet]] ([[Stabblandet]] og [[Tustna]]) hørte til [[Halsa tinglag]] og nordaustsida av [[Skardsøya (Aure)|Skardsøya]] og austover til [[Kjørsvikbugen]] hørte til [[Hemne tinglag]]. [[Vinje (Hemne)|Vinje]] låg til Viks tinglag, men ligg no i [[Heim kommune]]. Så vidt vi veit om, svara tinglaga her til dei gamle [[skipreide]]ne.


=== Prestegjeld ===
=== Prestegjeld ===
Linje 36: Linje 36:


=== Kommune ===
=== Kommune ===
<onlyinclude>Det har vore fleire justeringar av kommunegrensene. Fram til [[1964]] var kjerneområdet av det som i dag utgjer Aure tre kommunar &mdash; ''[[Tustna (tidlegare kommune)|Tustna]]'', ''Aure'' og ''[[Stemshaug kommune|Stemshaug]]''. Stemshaug vart ihopslegen med Aure i 1965; og samtidig vart vestsida av [[Ertvågsøya]] overført frå Tustna til Aure, og innersida av Ertvågsøya, som hittil hadde hørt til [[Valsøyfjord kommune]], vart lagt til Aure. [[Engdal og Rodal]] sørom Vinjefjorden, som låg under Aure fram til 1974, vart overført til [[Halsa kommune|Halsa]] i [[1975]]. Tustna vart ihopslegen med Aure kommune den [[1. januar]] [[2006]]. </onlyinclude>
<onlyinclude>Det har vore fleire justeringar av kommunegrensene. Fram til [[1964]] var kjerneområdet av det som i dag utgjer Aure tre kommunar &mdash; ''[[Tustna (tidlegare kommune)|Tustna]]'', ''Aure'' og ''[[Stemshaug kommune|Stemshaug]]''. Stemshaug vart ihopslegen med Aure i 1965; og samtidig vart vestsida av [[Ertvågsøya]] overført frå Tustna til Aure, og innersida av Ertvågsøya, som hittil hadde hørt til [[Valsøyfjord kommune]], vart lagt til Aure. [[Rodal og Engdal]] sørom Vinjefjorden, som låg under Aure fram til 1974, vart overført til [[Halsa kommune|Halsa]] i [[1975]]. Tustna vart ihopslegen med Aure kommune den [[1. januar]] [[2006]]. </onlyinclude>
 
{{thumb|Midt-Noreg - Nordmøre til Trøndelag.png|Aure hørte med til nordmørskommunane som vedtok å utreie og arbeide for overgang til Trøndelag per desember [[2016]], eit initiativ som kommunepolitikarane plutseleg gikk bort frå.}}
{{thumb|Trøndelag-Ndm 2020.png|Per desember [[2019]] hadde dei nye kommunestyra i Aure, Kristiansund og Smøla gjort vedtak om å utgreie overgang til Trøndelag med etterfølgjande folkeavstemning.}}


=== Kommune- og regionreform i 2010-åra ===
=== Kommune- og regionreform i 2010-åra ===
Linje 46: Linje 49:
Det vart arrangert rådgjevande folkeavstemning om desse to alternativa og nullalternativet den [[25. april]] [[2016]]. Resultatet vart tydeleg fleirtal mot samanslåing. Samtidig stemte ca. 67 % for Hemne-alternativet om det skulle bli samanslåing, mens ca. 24 % stemte for Kristiansund-alternativet.
Det vart arrangert rådgjevande folkeavstemning om desse to alternativa og nullalternativet den [[25. april]] [[2016]]. Resultatet vart tydeleg fleirtal mot samanslåing. Samtidig stemte ca. 67 % for Hemne-alternativet om det skulle bli samanslåing, mens ca. 24 % stemte for Kristiansund-alternativet.


{{thumb|Midt-Noreg - Nordmøre til Trøndelag.png|Aure hører med til nordmørskommunane som har vedteke å utreie og arbeide for overgang til Trøndelag per desember [[2016]].}}
Resultatet viser elles stort samsvar med fleire meiningsmålingar frå [[Sentio]] og [[InFact]] frå 2015 til 2019; dataa for Aure kommune er:
I samband med regionreformen, der Nord- og Sør-Trøndelag har vedteke å slå seg saman til Trøndelag, har Aure kommune og fem andre nordmørskommunar vedteke å arbeide for overgang til den nye Trøndelagsregionen.
 
{| class="wikitable sortable"
! publ.
! byrå
! Møre og Romsdal
! veit ikkje
! Trøndelag
! merknader
|-
| <!-- dato -->2015-01
| <!-- byrå -->InFact<ref>[[Arild Myhre|Myhre, Arild]]: [https://www.tk.no/kommunereform/nyheter/halvparten-vil-bli-tronder/s/5-51-27136 «Halvparten vil bli trønder»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'', 09.02.2015</ref>
| <!-- MoRo -->2x %
| <!-- ???? -->
| <!-- Trlg -->6x %
| (trunkerte tal pga. lite utval)
|-
| <!-- dato -->2015-10
| <!-- byrå -->
| <!-- MoRo -->
| <!-- ???? -->
| <!-- Trlg -->
|
|-
| <!-- dato -->2016-02
| <!-- byrå -->InFact
| <!-- MoRo -->24,6 %
| <!-- ???? -->8,7 %
| <!-- Trlg -->66,7 %
|
|-
| <!-- dato -->2017-04
| <!-- byrå -->Sentio
| <!-- MoRo -->24 %
| <!-- ???? -->2 %
| <!-- Trlg -->74 %
|
|-
| <!-- dato -->2019-03
| <!-- byrå -->Sentio<ref>[[Arild Myhre]]: [https://www.tk.no/nyheter/aure/meningsmalinger/to-av-tre-aurgjeldinger-vil-bli-tronder/s/5-51-615680 «To av tre aurgjeldinger vil bli trønder»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'' 21.03.2019</ref>
| <!-- MoRo -->33 %
| <!-- ???? -->0 %
| <!-- Trlg -->67 %
|
|-
| <!-- dato -->2019-04
| <!-- byrå -->InFact<ref>[https://www.tk.no/nyheter/meningsmalinger/helse-more-og-romsdal/jordskjelv-to-av-tre-kristiansundere-vil-til-trondelag/s/5-51-625194 «Jordskjelv: To av tre kristiansundere vil til Trøndelag»], publ. i ''[[Tidens Krav]]'' 08.04.2019</ref>
| <!-- MoRo -->21,7 %
| <!-- ???? -->12,7 %
| <!-- Trlg -->65,6 %
|
|-
| <!-- dato -->2021-08
| <!-- byrå -->Sentio<ref>[https://www.aure.kommune.no/politikk/regiontilhorighet/innbyggerundersokelse-om-regiontilhorighet/resultat-av-innbyggerundersokelsen/ «Innbyggerundersøkelse om regiontilknytning»], publ. på nettsidene til Aure kommune 08.2021</ref>
| <!-- MoRo -->37 % / 36 %
| <!-- ???? -->9 % / 6 %
| <!-- Trlg -->55 % / 58 %
| (1. verdi: alle; 2. verdi: dei som seier dei vil stemme)
|}
 
Aure kommune er medlem av [[ORKidé]] (Nordmøre regionråd), og etter kommunevalet 2019 gjorde det nye kommunestyret vedtak om å søkje medlemsskap med observatørstatus i [[Orkdalsregionen]].
 
På valdagen for [[Stortingsvalet 2021]] blir det òg rådgjevande folkeavstemning i Aure kommune om fylkesbytte til Trøndelag.


== Språk ==
== Språk ==


=== Dialekt ===
=== Dialekt ===
Den tradisjonelle dialekten i heile kommunen er typisk nordmøring med [[tjukk l]], inkludert i ''rð''-ord i store deler av kommunen (minst på innersida av Tustna); [[jamvekt]] med [[kløyvd infinitiv]]; og ulik ending i eintal bestemt form nominativ/akkusativ av svake hokjønnsord (''-ä''/''-a'' i ord som ''bókjä, äłvä''; ''-å''/''-o'' i ord som ''bøttå/bøtto, hokkå/hokko'').
Den tradisjonelle dialekten i heile kommunen hører med til den [[uttrøndske dialektar|uttrøndske]] gruppa innanfor [[trøndermål]]a. Nærmare bestemt er dialekten typisk nordmøring med [[tjukk l]], inkludert i ''rð''-ord i store deler av kommunen (minst på innersida av Tustna); [[jamvekt]] med [[kløyvd infinitiv]]; og ulik ending i eintal bestemt form nominativ/akkusativ av svake hokjønnsord (''-ä''/''-a'' i ord som ''bókjä, äłvä''; ''-å''/''-o'' i ord som ''bøttå/bøtto, hokkå/hokko'').


En del trekk er typiske for gamle Aure og Hemne prestegjeld &mdash; frå Tustna, Smøla og Valsøyfjorden i vest og til Hemne og store deler av Snillfjord kommunar i aust. Hit hører blant anna ordet ''sný'', bruken av pronomenet ''æ'' (og dels ''äg'', ''äk''; men Tustna har tradisjonelt ''é''); ''skjúr'' (Aure, Valsøyfjord, Hemne, Snillfjord); nektingsadverbet ''ittj'' (Stemshaug, Hemne, Snillfjord; Aure varierer; og Tustna har ''ikkje'', som rettnok ser ut til å vera ei yngre form på Stabblandet)...
En del trekk er typiske for gamle Aure og Hemne prestegjeld &mdash; frå Tustna, Smøla og Valsøyfjorden i vest og til Hemne og store deler av Snillfjord kommunar i aust. Hit hører blant anna ordet ''sný'', bruken av pronomenet ''æ'' (og dels ''äg(g)'', ''äk(k)''; men Tustna har tradisjonelt ''é''); ''skjúr'' (Aure, Valsøyfjord, Hemne, Snillfjord); nektingsadverbet ''ittj'' (Stemshaug, Hemne, Snillfjord; Aure varierer; og Tustna har ''ikkje'', som rettnok ser ut til å vera ei yngre form på Stabblandet).


=== Skulemål og administrasjonsspråk ===
=== Skulemål og administrasjonsspråk ===
Linje 68: Linje 132:
=== Båtar ===
=== Båtar ===
{{thumb|29701g fyring etter Gressetgeita.jpg|Nybygd aurgjeldsfyring ved [[Husasnotra]] i nabokommunen Halsa.|Olve Utne|2015}}
{{thumb|29701g fyring etter Gressetgeita.jpg|Nybygd aurgjeldsfyring ved [[Husasnotra]] i nabokommunen Halsa.|Olve Utne|2015}}
Aure kommune ligg i skjeringspunktet mellom tre tradisjonsbåtområde:
{{thumb|Sildgarnsfyringen ved Aure (Kielland 1936).jpg|[[Åfjordsbåt|Åfjords]]-sildgansfyring ved Aure.|[[Kristian Kjelland (1869–1951)|Kristian Kielland]]|1936}}
Aure kommune ligg i skjeringspunktet mellom tre primære tradisjonsbåtområde:


'''[[Geitbåt|Søfjordingen]]''' hadde sitt tyngdepunkt i [[Skålvikfjorden]], rett innanfor [[Sålåsundet]] på [[Tustna]], fram mot slutten av 1800-talet, medan området kring [[Aursundet (Aure)|Aursundet]] var kjerneområdet for '''[[aurgjeldgeit]]a'''. Utover mot [[Trondheimsleia]], særleg lengst aust, var det vel så vanleg å bruke '''[[grisbåt]]ar''' (åfjordsbåtar). Aurgjeldgeita vart etterkvart òg mykje prega av åfjordstradisjonen.
'''[[Geitbåt|Søfjordingen]]''' hadde sitt tyngdepunkt i [[Skålvikfjorden]], rett innanfor [[Sålåsundet]] på [[Tustna]], fram mot slutten av 1800-talet, medan området kring [[Aursundet (Aure)|Aursundet]] og innover mot [[Vinjeøra]] var kjerneområdet for '''[[aurgjeldgeit]]a'''. Utover mot [[Trondheimsleia]], særleg lengst aust, var det akkurat som på [[Smøla kommune|Smøla]] vel så vanleg å bruke '''[[grisbåt]]ar''' (åfjordsbåtar). Aurgjeldgeita vart etterkvart òg mykje prega av åfjordstradisjonen.


Til heimefiske og småærend vart òg småe, tverrskotta og flatbotna båtar som blir kalla '''[[kokse|kokså]]''' (Tustna) eller '''pramo''' (Aure), bruka. Desse båtane skal vera basert på nordamerikanske ''skiffs''.
Til heimefiske og småærend vart òg småe, tverrskotta og flatbotna båtar som blir kalla '''[[kokse|kokså]]''' (Tustna) eller '''pramo''' (Aure), bruka. Desse båtane skal vera basert på nordamerikanske ''skiffs''.


Dei største tradisjonsbåtane det finst levande tradisjon på at har eksistert i kommunen er '''[[nordmørsåttring|åttringar]]''' med åtte par årar, og somme har nemnt ''kjerkjebåtar'' med ni par årar. ''Kjerkjebåten'' [[«Fjordamerra» (1842)|«Fjordamerra»]] frå [[1842]] med sju årepar er den eldste &mdash; og største &mdash; kyrkjebåten som er bevart i området, og det er bygd fleire kopiar av han frå 1990-åra av.
Dei største tradisjonsbåtane det finst levande tradisjon på at har eksistert i kommunen er '''[[nordmørsåttring|åttringar]]''' med åtte par årar, og somme har nemnt ''kjerkjebåtar'' med ni par årar. ''Kjerkjebåten'' [[«Fjordamerra» (1842)|«Fjordamerra»]] frå [[1842]] med sju årepar er den eldste &mdash; og største &mdash; kyrkjebåten som er bevart i området, og det er bygd fleire kopiar av han frå 1990-åra av.
Utetter andre halvdel av 1800-talet kom fleire båttypar i bruk i området. Ein av desse typane var lysterbåten eller '''[[nordmørslystring]]en'''; ein annan variant var '''[[nordlandsbåt]]en''', som det da òg vart bygd somme av lokalt; og éin båtbyggjar bygde endatil [[nordfjordsbåt]]ar.


=== Bryggjer og naust ===
=== Bryggjer og naust ===
{{thumb|C16887 Arasvika bryggje og naust.jpg|[[Svalgangsbryggje]] og [[svalgangsnaust]] i [[Arasvika (Aure)|Arasvika]] på [[Ertvågsøya]].|Olve Utne|2015}}
{{thumb|C16887 Arasvika bryggje og naust.jpg|[[Svalgangsbryggje]] og [[svalgangsnaust]] i [[Arasvika (Aure)|Arasvika]] på [[Ertvågsøya]].|Olve Utne|2015}}
{{thumb|6619 bryggje paa Innerberg.jpg|Svalgangsbryggje på [[Innerberg (Aure)|Innerberg]].|Olve Utne|2008}}
{{thumb|6619 bryggje paa Innerberg.jpg|Svalgangsbryggje på [[Innerberg (Aure)|Innerberg]] ved [[Sålåsundet]].|Olve Utne|2008}}
I Aure kommune finst den største konsentrasjonen av bevarte [[svalgangsnaust]] og [[svalgangsbryggje]]r i landet.
I Aure kommune finst den største konsentrasjonen av bevarte [[svalgangsnaust]] og [[svalgangsbryggje]]r i landet.


Linje 84: Linje 151:


[[Tjeldbergodden industrianlegg]] vart bygd av [[Statoil]] i [[1990-åra]]. Før utbygginga vart det utført [[arkeologi]]ske utgravingar, der ein gjorde funn frå [[Fosnakulturen]] frå [[yngre steinalder]].  
[[Tjeldbergodden industrianlegg]] vart bygd av [[Statoil]] i [[1990-åra]]. Før utbygginga vart det utført [[arkeologi]]ske utgravingar, der ein gjorde funn frå [[Fosnakulturen]] frå [[yngre steinalder]].  
[[Nyhavn gassterminal]] tek imot gass frå [[Ormen Langefeltet]].


[[Aursundbrua]] går over [[Aursundet]], og bind saman øyene og fastlandet.
[[Aursundbrua]] går over [[Aursundet]], og bind saman øyene og fastlandet.
Linje 97: Linje 162:
==Galleri==
==Galleri==


<gallery>
<gallery heights="150px" widths="110px">
Fil:Aure komm (1991-2005).png|Aures kommunevåpen frå 1991 til kommunesammenslåinga i 2005.
Tustna komm (1988-2005).png|Tustnas kommunevåpen frå 1988 til samanslåinga årsskiftet 2005/2006.
Aure komm (1991-2005).png|Aures kommunevåpen frå 1991 til sammenslåinga årsskiftet 2005/2006.
1576 Aure komm 2006-.png|Aures kommunevåpen frå samanslåinga i 2006.
</gallery>
</gallery>


Nåværende revisjon fra 26. aug. 2021 kl. 14:26

Aure
Imarsundbrua.
Basisdata
Kommunenummer 1576
Fylke Møre og Romsdal
Kommunesenter Aure
Areal 641.37  km²
Areal land 622.24  km²
Areal vatn 19.13  km²
Folketal 3 593 (2018)
Grunnlagt 1837
Samanslåing(ar) 1965: Deler av Valsøyfjord og Tustna innlemma
2006: resten av Tustna innlemma.
Frådeling(ar) 1894: Valsøyfjord eigen kommune.
1975: Engdal og Rodal overført til Halsa.
Målform Nøytral
Nettside Nettside
23811 Imarsundbrua.jpg
Imarsundbrua.

Aure kommune ligg på Nordmøre og hører administrativt til Møre og Romsdal fylke. Kommunen ligg nordaust på Nordmøre og grensar til trøndelagskommunane Hitra over Trondheimsleia i nordaust og Heim over land i aust og over Vinjefjorden i sør; og til Møre og Romsdals-kommunane Tingvoll over Årsundfjorden i sørvest, Kristiansund over Talgsjøen i vest og Smøla over Edøyfjorden i nord. Saman med Smøla kommune og Halsa i Heim kommune utgjer kommunen distriktet Nordre Nordmøre. Regionsmessig sett ligg kommunen i brytningsområdet mellom Nordmøre, Fosen og Orkdalen, og kommunen er frå hausten 2020 av medlem av både Nordmøre IPR (tidl. Orkide) og Orkdal IPR.[1] Bunadsskikken varierer mellom nordmørsbunad (særleg på Tustna) og aure/hemne-bunaden. Lokalavisa Søvesten dekkjer Heim og Aure. Dei mest lesne regionalavisene er Tidens Krav (Kristiansund) og Adresseavisen (Trondheim). Kystlaget Geitbåtens Venner (og tidlegare Imarsundet kystlag òg) held til i kommunen.

Geografi

Kommunen består, rekna frå vest mot aust, av øyene Golmøya, Tustna, Solskjelsøya, Stabblandet, Ertvågsøya, Grisvågøya, Lesundøya og Skarsøya, og i aust ligg Aurlandet som den vestlege delen av ei halvøy delt mellom Aure og Hemne kommunar. På alle desse, og i tillegg på nokre mindre øyer og holmar, finst det matrikkelgardar. Bygder og grender inkluderer Sør-Halsnes, Sør-Tustna, Leira, Gullstein, Sålåsundet, Nordheim, Foldfjorden, Ålmo, Vågosen, Mjosundet, Aure sentrum, Todalen, Stemshaug og Kjørsvikbugen.

På Lesundøya ligg Ungdomshuset Strandtun, og øya hadde eigen skulekrins til 2009.

Administrasjonshistorie

Tinglag

Nordmørs fogderi i Trondheims len kring 1647. Viks tinglag er markert i mørkeblått og Halsa tinglag i lilla. Det tilgrensande Hemne tinglag låg under Fosens len.

Det som no er Aure kommune svarar til det meste av Viks tinglag, men området vest for Imarsundet (Stabblandet og Tustna) hørte til Halsa tinglag og nordaustsida av Skardsøya og austover til Kjørsvikbugen hørte til Hemne tinglag. Vinje låg til Viks tinglag, men ligg no i Heim kommune. Så vidt vi veit om, svara tinglaga her til dei gamle skipreidene.

Prestegjeld

Aure prestegjeld vart delt i Aure og Edøy i 1749, og Hitra prestegjeld vart delt i Hitra og Hemne prestegjeld i 1765.

Kommune

Det har vore fleire justeringar av kommunegrensene. Fram til 1964 var kjerneområdet av det som i dag utgjer Aure tre kommunar — Tustna, Aure og Stemshaug. Stemshaug vart ihopslegen med Aure i 1965; og samtidig vart vestsida av Ertvågsøya overført frå Tustna til Aure, og innersida av Ertvågsøya, som hittil hadde hørt til Valsøyfjord kommune, vart lagt til Aure. Rodal og Engdal sørom Vinjefjorden, som låg under Aure fram til 1974, vart overført til Halsa i 1975. Tustna vart ihopslegen med Aure kommune den 1. januar 2006.

Aure hørte med til nordmørskommunane som vedtok å utreie og arbeide for overgang til Trøndelag per desember 2016, eit initiativ som kommunepolitikarane plutseleg gikk bort frå.
Per desember 2019 hadde dei nye kommunestyra i Aure, Kristiansund og Smøla gjort vedtak om å utgreie overgang til Trøndelag med etterfølgjande folkeavstemning.

Kommune- og regionreform i 2010-åra

I kommunereformen 2014–2020 skreiv Aure kommune under to intensjonsavtalar:

Det vart arrangert rådgjevande folkeavstemning om desse to alternativa og nullalternativet den 25. april 2016. Resultatet vart tydeleg fleirtal mot samanslåing. Samtidig stemte ca. 67 % for Hemne-alternativet om det skulle bli samanslåing, mens ca. 24 % stemte for Kristiansund-alternativet.

Resultatet viser elles stort samsvar med fleire meiningsmålingar frå Sentio og InFact frå 2015 til 2019; dataa for Aure kommune er:

publ. byrå Møre og Romsdal veit ikkje Trøndelag merknader
2015-01 InFact[2] 2x % 6x % (trunkerte tal pga. lite utval)
2015-10
2016-02 InFact 24,6 % 8,7 % 66,7 %
2017-04 Sentio 24 % 2 % 74 %
2019-03 Sentio[3] 33 % 0 % 67 %
2019-04 InFact[4] 21,7 % 12,7 % 65,6 %
2021-08 Sentio[5] 37 % / 36 % 9 % / 6 % 55 % / 58 % (1. verdi: alle; 2. verdi: dei som seier dei vil stemme)

Aure kommune er medlem av ORKidé (Nordmøre regionråd), og etter kommunevalet 2019 gjorde det nye kommunestyret vedtak om å søkje medlemsskap med observatørstatus i Orkdalsregionen.

På valdagen for Stortingsvalet 2021 blir det òg rådgjevande folkeavstemning i Aure kommune om fylkesbytte til Trøndelag.

Språk

Dialekt

Den tradisjonelle dialekten i heile kommunen hører med til den uttrøndske gruppa innanfor trøndermåla. Nærmare bestemt er dialekten typisk nordmøring med tjukk l, inkludert i rð-ord i store deler av kommunen (minst på innersida av Tustna); jamvekt med kløyvd infinitiv; og ulik ending i eintal bestemt form nominativ/akkusativ av svake hokjønnsord (-ä/-a i ord som bókjä, äłvä; -å/-o i ord som bøttå/bøtto, hokkå/hokko).

En del trekk er typiske for gamle Aure og Hemne prestegjeld — frå Tustna, Smøla og Valsøyfjorden i vest og til Hemne og store deler av Snillfjord kommunar i aust. Hit hører blant anna ordet sný, bruken av pronomenet æ (og dels äg(g), äk(k); men Tustna har tradisjonelt é); skjúr (Aure, Valsøyfjord, Hemne, Snillfjord); nektingsadverbet ittj (Stemshaug, Hemne, Snillfjord; Aure varierer; og Tustna har ikkje, som rettnok ser ut til å vera ei yngre form på Stabblandet).

Skulemål og administrasjonsspråk

Kunst og handverk

Draktskikk og bunader

Kunst

Kystkultur

Båtar

Nybygd aurgjeldsfyring ved Husasnotra i nabokommunen Halsa.
Foto: Olve Utne (2015).
Åfjords-sildgansfyring ved Aure.
Foto: Kristian Kielland (1936).

Aure kommune ligg i skjeringspunktet mellom tre primære tradisjonsbåtområde:

Søfjordingen hadde sitt tyngdepunkt i Skålvikfjorden, rett innanfor Sålåsundet på Tustna, fram mot slutten av 1800-talet, medan området kring Aursundet og innover mot Vinjeøra var kjerneområdet for aurgjeldgeita. Utover mot Trondheimsleia, særleg lengst aust, var det akkurat som på Smøla vel så vanleg å bruke grisbåtar (åfjordsbåtar). Aurgjeldgeita vart etterkvart òg mykje prega av åfjordstradisjonen.

Til heimefiske og småærend vart òg småe, tverrskotta og flatbotna båtar som blir kalla kokså (Tustna) eller pramo (Aure), bruka. Desse båtane skal vera basert på nordamerikanske skiffs.

Dei største tradisjonsbåtane det finst levande tradisjon på at har eksistert i kommunen er åttringar med åtte par årar, og somme har nemnt kjerkjebåtar med ni par årar. Kjerkjebåten «Fjordamerra» frå 1842 med sju årepar er den eldste — og største — kyrkjebåten som er bevart i området, og det er bygd fleire kopiar av han frå 1990-åra av.

Utetter andre halvdel av 1800-talet kom fleire båttypar i bruk i området. Ein av desse typane var lysterbåten eller nordmørslystringen; ein annan variant var nordlandsbåten, som det da òg vart bygd somme av lokalt; og éin båtbyggjar bygde endatil nordfjordsbåtar.

Bryggjer og naust

Svalgangsbryggje og svalgangsnaust i Arasvika på Ertvågsøya.
Foto: Olve Utne (2015).
Svalgangsbryggje på Innerberg ved Sålåsundet.
Foto: Olve Utne (2008).

I Aure kommune finst den største konsentrasjonen av bevarte svalgangsnaust og svalgangsbryggjer i landet.

Næringsliv

Tjeldbergodden industrianlegg vart bygd av Statoil i 1990-åra. Før utbygginga vart det utført arkeologiske utgravingar, der ein gjorde funn frå Fosnakulturen frå yngre steinalder.

Aursundbrua går over Aursundet, og bind saman øyene og fastlandet.

Sjå òg

Galleri

  • Tustnas kommunevåpen frå 1988 til samanslåinga årsskiftet 2005/2006.

    Tustnas kommunevåpen frå 1988 til samanslåinga årsskiftet 2005/2006.

  • Aures kommunevåpen frå 1991 til sammenslåinga årsskiftet 2005/2006.

    Aures kommunevåpen frå 1991 til sammenslåinga årsskiftet 2005/2006.

  • Aures kommunevåpen frå samanslåinga i 2006.

    Aures kommunevåpen frå samanslåinga i 2006.

Litteratur

  1. ↑ «Aure med i trøndersk regionråd» i Tidens Krav, publ. 08.09.2020.
  2. ↑ Myhre, Arild: «Halvparten vil bli trønder», publ. i Tidens Krav, 09.02.2015
  3. ↑ Arild Myhre: «To av tre aurgjeldinger vil bli trønder», publ. i Tidens Krav 21.03.2019
  4. ↑ «Jordskjelv: To av tre kristiansundere vil til Trøndelag», publ. i Tidens Krav 08.04.2019
  5. ↑ «Innbyggerundersøkelse om regiontilknytning», publ. på nettsidene til Aure kommune 08.2021
Hentet fra «https://dev.lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Aure_kommune&oldid=1657165»