| Om Heimar og folk i Bykle
|
 Heimar og folk i Bykle, band I. Heimar og folk i Bykle er ei gards- og ættesoge i fem band for Bykle kommune i Setesdal, forfatta av Aanund Olsnes og utgjeve i 2006. Bykle hadde ei ættesoge frå 1966, Gards- og ættesoge for Bykle, med eit stutt utdrag av kultursoga av Knut Gjerden og Bjørgulv Holen. Kring 1990 byrja folk i kommunen å sjå på om det var mogleg å få ei oppdatert soge, som også tok for seg historia til sjølve garden, og ikkje berre ætta.
Det vart nedsett ein komite med Bjarne Tveiten som leiar, og Aanund Olsnes frå Vinje vart tilsett som forfattar hausten 1998. Kommunens kulturkonsulent Astri Rysstad og vikaren hennar, Helene Fredly, var koordinator, medan nemnda og forfattaren tok seg av det faglege. Medlemene i nemnda var frå starten Tora Mosdøl, Gerd Fosse Hovden,
Per Breivegen, Bjarne Tveiten og Folke Nesland. Tveiten og Nesland gjekk etter ei tid ut av nemnda, og i staden kom Leonhard Jansen og Angerd Mosdøl inn. Jansen vart ny leiar. Per Breivegen gjekk bort sumaren 2005, året før boka kom ut.
Bygdebøker i fleire band blir gjerne utgjeve over fleire år, men i Bykle valde ein å gje ut alle fem band samstundes. Les meir ...
|
|
|
| Smakebitar frå artiklar
|
 Jeiskeli 5.8.2005. Foto: Aanund Olsnes Jeiskeli ligg på ein sete under lia eit par kilometer austanfor riksvegen ved Hegni i Bykle kommune. Vidare mod aust er der hei og høgfjell, og både nordom og sørom den dyrka jorda er der mest myr. Men der sjølve garden ligg er faste og fine vollar.
Jeiskeli er omtala som øydegard i ei skatteliste frå 1607, og i 1624 ser ein at garden hadde eiga landskyld, og sto i 3 kalveskinn, men det var ingen som budde her på den tida. Dette tyder på at her har vore busetnad i mellomalderen. Men sidan, og truleg heilt frå Svartedauden, var staden støyl for berdalsbøndene i langsameleg tid, inntil han vart selt ifrå til eit sjølvstendig bruk i 1890, og vart bnr 7 under Berdalen. Bruket gjekk då ut med 4 øre frå Der nede, 4 øre frå Hagen, og 4 øre frå Der uppe, slik at det fekk ei samla skyld på 12 øre.
Tarald Nomeland har tvillaust rett, når han seier at namnet Jeiskeli «må koma av geitskor, ei urt som veks i lier og åkrar» ( Bykle kultursoge 1993, 368). I tillegg kan ein godt spandere den vanlegaste nemninga på planta, som er «geiterams», og det botanikkfaglege namnet epilobium augustofolium. Sjølve ordet, geiske, f, er etter Ivar Aasen ein dialektvariant av geitskor. Dermed torer me rekne namnet for tydd, men endå kan det vera gaman å få med seg den folketymologiske tydinga, som er attgjeve hjå Johannes Skar ( Gamalt or Sætesdal II, 8): «I Geiskelidi sat Geiska. Geiska var rik og svær. Ho sat med tolv kyr. Brunnane syner enno, og dei er mura; so kann han sjå for svær ho var.» Les mer …
 Moen 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Moen er eit bruk på Trydal i Bykle kommune. Det var Hallvard Knutsson frå Der inne som fyrst overtok Moenplassane saman med det gamle Nordstog. Sidan bytte han med broren Tor, slik at Hallvard fekk Der inne, medan Tor tok Moen i bruk. Den formelle frådelinga av bnr 8 fann stad i 1906.
Om det var då Tor flutte hit, eller om han venta til han hadde gift seg i 1908 er uvisst, men iallfall var det omtrent ved dette leitet.
 Tor K. Trydal ca 1907. Bilete frå Angerd Mosdøl via Setesdalsmuseet. |
 Torbjørg Jonsdotter Bjones ca 1900. Bilete frå Angerd Mosdøl via Setesdalsmuseet. |
 Moen, Trydal, riving av høystakk ca 1930. Mannen på biletet er ikkje lett å kjenne att, men er truleg Tor Knutsson. Bilete frå Setesdalsmuseet. |
 Moen i Trydal ein gong på 1940-talet. Ho som står til høgre er Torbjørg J. Trydal, fødd Bjones (1883-1945). Torbjørg og Tor dreiv på denne tid og tok imot turistar, og dama til venstre er truleg ein av desse. Bilete frå Setesdalsmuseet. |
- Tor Knutsson Trydal, f 1885, d 1978
- g 1908 m Torbjørg Jonsdtr. Bjones, f 1883, d 1945. Les mer …
 Det nye tilbygget til stoga i Nordstog reiser seg. Foto: Trygve Gjerden Nordstog, som ligg i breidd med Der inne og Attistog i fellestunet i Gjerden i Bykle, vart utskilt frå Der inne ein gong på 1660-talet.
Fyrste oppsitjaren her var son åt Åvold Knutsson Gjerden og fyrste kona, Gyro Eivindsdotter, fødd Trydal.
- Knut Åvoldsson Gjerden, f ca 1632-34, d ca 1710
- g 1681 m Torbjørg Olavsdtr. Nesland, d 1756. Born, iallfall:
- Åvold, f ca 1686, g m Hæge Knutsdtr. Mosdøl, sjå Nesland Der heime, gnr 10, bnr 2
- Olav, f ca 1691, g 1718 m Ingebjørg Bjørgulvsdtr., sjå nedanfor
- Ingebjørg, f ca 1690, g m Åvold Tarjeisson Byklum, sjå Utistog
- Borghild, f ca 1697, g 1724 m Bjørgulv Alvsson Breive, sjå Breive Der inne, gnr 1, bnr 2
- Tore, f ca 1702, d 1720, ug
- Jorunn, f 1703, g 1726 m Olav Såvesson Stavenes, sjå Bjørnarå Der aust, gnr 18 bnr 1
Torbjørg Olavsdotter var frå Nesland Der heime, og dotter åt Olav Gunnarsson Nesland og kona, Tore Jonsdotter. Les mer …
 Nordheim 1965. Foto: Fjellanger-Widerøe Nordheim ligg på austsida av riksvegen ved Berdalsbru i Bykle kommune, på venstresida av vegen opp mot Berdalen. Bruket vart utskilt frå Hagen med eit areal på 5 mål og ei landskyld på 1 øre i 1953, men då hadde Bjørgulv Ørnefjødd og kona hans, som bygde og budde på denne staden, alt vore her i fleire år.
Bjørgulv var son åt Tone Bjørgulvsdotter Ørnefjødd. Faren var enkemannen Andreas Eliassen. Denne Andreas var ein av samane som var innom i Bykle ei stund på 1890-talet. Då Bjørgulv vart fødd, vart Andreas notert med adresse Jeiskeli, så me reknar med at han har vore reingjetar for Anders Renander, som hadde det bruket på den tid. I Bykle kultursoge (1993, 50-51), er det fortalt ikkje så lite om slekta åt Andreas.
Les mer …
 Myri 5.8.2005 Foto: Aanund Olsnes Myri ligg austom Der nede, bnr 1, i Berdalen i Bykle kommune. Det kom til då Kjetil Helleiksson i Der uppe overlet ein part av garden til versonen Olav Oddsson Byklum sumaren 1873. Parten fekk ei landskyld på 4 skilling, som sidan vart omgjort til 6 øre.
Namnet kjem av at tunet vart lagt ved sidan av ei myr. Denne myra er sidan oppdyrka, og er nå ein del av jordet til bruket. Så kjem me til den fyrste oppsitjaren og familien hans:
Olav Oddson Byklum, f 1830, utfl. Mo ca 1880, d 1890
- g 1871 m Torbjørg Kjetilsdtr. Berdalen, f 1848, d etter 1900. Les mer …
 Våningshus og lopt i Midbø Breive 18.8.2005. Foto: Aanund Olsnes (2005) eller Der sø er bruksnummer 7 på matrikkelgarden Breive i Bykle kommune. I artikkelen om matrikkelgarden har me peika på at den fyrste delinga av Breive var ei todeling, og at dei to einingane som kom fram ved denne delinga vart kalla Der nor (eller Nor i stoga) og Der sø (eller Su i stoga). Sidan vart båe desse dela på nytt, og dei gamle namna svara ikkje lenger til det lægjet bruka hadde i tunet. Då vart Der nor av uti Der inne (og seinare Haugen), medan Su i stoga eller Der sø vart til Midbø. Me har kome til at bruket her er det nest eldste, eller, om ein vil, det som vart fyrst utkløyvd frå den udela garden.
Den fyrste kjende oppsitjaren på denne eininga var ein mann som heitte Salmund. Johannes Skar har ei forteljing etter Svein Hovden om ein med det namnet, og Olav Bø har kome til at dette må vera den same Salmund-en som er den fyrste me kjenner frå skriftlege kjelder. I kommentaren sin til denne soga ( Gamalt or Sætesdal III, 340) peikar Bø på at «forteljinga er mykje blanda med andre forteljngar om storskyttarar, m.a. Dyre Vaa frå Telemark og Per Gynt frå Gudbrandsdalen» og at «alle desse er historiske personar frå omlag same tida». Vidare er også «mykje folketru om jakt og veiding blanda inn i segnene om Salmund», seier han. Les mer … |
|
|
| Sjå også:
|
|
|
|
|
| Eksterne ressursar
|
|
|
|
|
| Kategoriar for Heimar og folk i Bykle
|
|
|
|
|
| Mest lest
|
|
|
|
