Forside:Jødisk historie og kultur

RELIGION OG LIVSSYN buddhisme • folketru • hinduisme • islam • jødedom • kristendom • samisk religion • URFOLK OG NASJONALE MINORITETER • NYERE MINORITETER samisk • skogfinsk • kvensk • rom • romani • jødisk Om Jødisk historie og kultur I St. Jørgensveita 7 i Trondheim låg den første synagogen i byen — eit midtpunkt for jødane i Midt-Noreg frå slutten av 1800-talet. Foto: ukjent Jødar (nynorsk) eller jøder (bokmål/dansk) er ei folkegruppe av hovudsakleg semittisk opphav som tradisjonelt praktiserer religionen jødedom med sine variantar. I Nord-Europa er har det tradisjonelt vore to hovudgrupper av jødar — portugisarjødar, som er den vest- og nordeuropeiske undergruppa av sefardím, og høgtyske jødar, som det same som asjkenazím. Jødar har vore nemnt i offisielle dokument i Noreg sidan 1400-talet, og vi veit om jødar som har hatt varierande tilknyting til Danmark-Noreg sidan tida kring 1600. Fram til 1814 var hovudregelen at høgtyske jødar hadde generelt innreiseforbod, medan portugisarjødar hadde lov til å reise til og i Danmark-Noreg og livnære seg med eller utan leidebrev i nokre periodar. Frå 1814 til 1844 var det totalforbod mot jødar i Noreg, og dei fleste jødane i Noreg i dag ættar frå jødar som kom inn etter 1851. Jødane er ein av dei nasjonale minoritetane i både Noreg og Sverige.   Les mer ...   Smakebiter Dei første taktene av Ungarisch : Skizze, eit av dei mest populære pianostykka av Mathilde Berendsen Nathan. Mathilde Berendsen Nathan (f. 10. juni 1857 i København, d. 22. februar 1926 i Italia) var ein pianist og klaverkomponist av dansk-jødisk bakgrunn. Ho var gift med grosserar John Nathan og dei budde i Kristiania frå 1884 og fram til noko etter 1916. Mathilde Berendsen Nathan var blant dei meir populære norske komponistane i tida kring 1900. Ho skreiv i seinromantisk stil med eit pianoteknisk til tider virtuost preg, men samtidig med vekt på det sangbare og med ein del pedagogisk orienterte stykke.   Les mer … Kathe Lasnik. Bildet henger på Fagerborg skole ved siden av bronserelieffet over elever som ble drept under andre verdenskrig. Kathe Rita Lasnik (født 13. oktober 1927 i Oslo, død 1. desember 1942 i Auschwitz–Birkenau) var en 15 år gammel skoleelev som ble deportert og drept i konsentrasjonsleiren Auschwitz som følge av deportasjonen av jødene under andre verdenskrig. Kathe Lasnik var ett av fire barn i familien Lasnik, og var «attpåklatten», født 14 år etter den nest yngste søsteren Elise (f. 1913). I tillegg hadde hun også storesøstrene Jenny (f. 1909) og Anna (f. 1911). Foreldrene, Dora (født Meszansky i 1888) og Elias Lasnik (f. 1887), hadde innvandret til Kristiania fra Vilnius i det daværende russiske keiserrike sommeren 1908 da det var vanskelig å leve som jøder der, med begrensede rettigheter og begrensninger på hvor de kunne bo. Det var også en svært stor fattigdom i den jødiske ghettoen i Vilnius, og de reiste da Elias Lasnik ble innkalt til militærtjeneste. Særlig Dora hadde mange slektninger i Kristiania, herunder brødre og søstre.   Les mer … Parókhet (arkforheng) (datert 5670 (1910)) frå synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim. Foto: Olve Utne Jødedom er den tradisjonelle religionen til det jødiske folket. Jødedommen er ein monoteistisk religion som har grunnlag i Tenákh (Den hebraiske bibelen, Det gamle testamentet) med hovudvekta på Toráen (Mosebøkene). Hovudretninga av jødedommen i dag er rabbinsk jødedom, som i tillegg baserer seg den munnlege tradisjonen som han nedfeller seg i Talmúd med sine kommentarar. Sjølv om det på mange tidspunkt i historia har vore eit mindre tal jødar i Noreg, er det først sidan dei par siste tiåra av 1800-talet at det har vore offentlege jødiske gudstenester her i landet. I dag finst det fullt ut organiserte jødiske meinigheiter i Oslo (Det mosaiske trossamfund i Oslo) og Trondheim (Det mosaiske trossamfunn, Trondheim), men føre andre verdskrigen var det òg meir eller mindre organiserte grupper andre stader, inkludert i Kristiansund (sjå Jødedom i Kristiansund).   Les mer … Faksimile fra Tidens Krav 21. juni 1990; utsnitt av omtale av at Ove Borøchstein og Jahn Teigen skulle utgje Snakk sammen : en samtalebok for ungdom. Ove Borøchstein (født 16. juni 1949, død 3. juni 2013) var ein lærar, musikar og forfattar med røter blant anna i det jødiske samfunnet i Kristiansund. I ungdomsromanen Svart natt (1994), der ei av hovudpersonane er av jødisk slekt, tok han blant anna opp problemet med nynazisme. Boka J : historien om kristiansundsjødene (2000) er ei fyldig skildring av det jødiske samfunnet i Kristiansund frå det vaks fram først på 1900-talet til det vart øydelagt av nazistane under andre verdskrigen.   Les mer … Israels Menighed (Adath Jeschurun)´s gudstjeneste i Brugata 5. Simchat tora. I midten rabbiner Aschanaze. Foto: Ikke oppgitt hos Mendelsohn Det har ikke alltid bodd spesielt mange jøder i Brugata, men det har til tider vært mange nok til at de har dannet et miljø og satt sitt preg på gata. De fleste jødene i Oslo bodde opprinnelig nederst på Grünerløkka og for eksempel i gatene helt i nærheten av synagogen i Calmeyergate og synagogen i Bergstien. I perioder har det likevel vært et betydelig innslag av jødiske beboere og også jødisk forretningsdrift i Brugata. Brugata har vært ei innflyttergate, og kunne både være et første stoppested og et varig bosted for de jødiske innvandrerne.   Les mer … Hovudrommet i den tidlegare synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim. Foto: Ukjent, tidleg i 1920-åra Synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim (aktiv 1899–1925) låg i loftsetasjen av St. Jørgensveita 7 og vart innvigd som den første synagogen i Trondheim i 1899. Synagogen var i bruk fram til den noverande synagogen i Arkitekt Christies gate i Trondheim vart innvigd i oktober 1925. Ein del av inventaret frå synagogen i St. Jørgensveita 7 finst i dag i den nye synagogen — blant anna arka, sjulḥánen (lesepulten) og eit par benker.   Les mer …		Kategorier for Jødisk historie og kultur Jødisk historie og kultur Jødisk byggeskikk Jødiske gravlunder Holocaust Jiddisch Jødisk Museum i Oslo Jødisk religion Jødisk kunst og handverk Jødisk mat Jødisk musikk Portugiserjøder Snublesteiner Jødiske symbol   Andre artikler Det mosaiske trossamfunn Auschwitz Alf T. Pettersen Solveig Florence (1904–1942) Hans Paul Wilhelm Huszár Rebekka Goldenheim Elka Apelsin Meyer Dvoretsky Sara Gitel Arsch (1908–1942) Anna Aronstam Håkon Laksov Samuel Steinmann Benno Asberg Samuel Herskow Jaffe Jødeparagrafen Abel Lazar Bernstein (1885–1942) Bodd (slekt) Abraham Vollmann (1826–1910) Jødetranga Johanna Schwarz Abraham Lopez Tutte Lemkow Den portugisiske Nakskauer Menighed Synagogen i Osterhaus’ gate Tefillin Sofienbergparken Sofienberg gravlund Tormod Nygaard Synagogen i Bergstien   Siste endringer for Jødisk historie og kultur Falafel redigert av Cnyborg 2023-08-23 09:10:14 Walter Einziger redigert av Cnyborg 2023-08-23 07:38:38 Alf T. Pettersen redigert av PaulVIF 2023-08-20 08:28:31 Synagogen i Mariboes gate redigert av Stigrp 2023-08-18 20:46:44 Snublestein Arthur Rosenberg Son.jpg redigert av Stigrp 2023-08-13 16:03:02 Harry Hirsch Scheer redigert av Cnyborg 2023-08-08 08:37:19 Håkon Laksov redigert av Cnyborg 2023-08-03 08:40:33 Judith Nina Becker redigert av Cnyborg 2023-07-25 10:39:41 Luise Seligmann redigert av Cnyborg 2023-07-18 11:18:52 Richard Seligmann redigert av Cnyborg 2023-07-18 11:18:08 Rolf Seligmann redigert av Cnyborg 2023-07-18 11:17:19 Kathe Rita Lasnik redigert av Cnyborg 2023-07-18 08:02:31 Arpad Lehner redigert av Cnyborg 2023-07-18 07:04:18 Jødeparagrafen redigert av PaulVIF 2023-07-07 07:19:07 Benno Asberg redigert av Rool 2023-06-21 15:23:02 Kai Feinberg redigert av Cnyborg 2023-06-21 09:26:44 Berg interneringsleir redigert av Stigrp 2023-06-21 09:22:16 Jødiske holocaustofre redigert av Cnyborg 2023-06-19 12:38:48 Ada Abigael Becker (1922–1943) redigert av Cnyborg 2023-06-19 12:38:15 Ada Abigael Becker Våre falne.JPG redigert av Cnyborg 2023-06-19 12:37:50 No-nb digibok 2012101007000 0320 1.jpg redigert av Cnyborg 2023-06-19 08:08:37 Ludvig Mariboe redigert av Cnyborg 2023-06-19 08:06:36 Anna Plesansky redigert av Marthe Glad 2023-06-19 07:41:27 Cissi Pera Klein redigert av Marthe Glad 2023-06-19 07:40:08 Ravensbrück tavle norske fanger.JPG redigert av PaulVIF 2023-06-11 10:03:25 Karl Jacques Stanning (1911–1983) redigert av Cnyborg 2023-06-08 09:33:08 Karl Jaques Ajzenberg (Stanning).JPG redigert av Cnyborg 2023-06-08 09:32:41 Miriam Kristiansen redigert av Gunnar E. Kristiansen 2023-06-03 09:29:30 Miriam Rathaus Kristiansen.jpg redigert av Gunnar E. Kristiansen 2023-06-03 09:28:12 Miriam Kristiansen.png redigert av PaulVIF 2023-06-03 09:09:12 J-stempling redigert av PaulVIF 2023-06-01 07:34:05 J-stempling-januar-1942.jpg redigert av PaulVIF 2023-06-01 07:30:40 Synagogen i St. Jørgensveita i Trondheim redigert av Cnyborg 2023-05-31 08:52:19 Snublesten Håkon Laksov.JPG redigert av PaulVIF 2023-05-30 19:53:06 Håkon Laksov.jpg redigert av PaulVIF 2023-05-30 19:47:18 Deportasjonen av jødene redigert av PaulVIF 2023-05-30 17:30:29 Antisemittisme redigert av Cnyborg 2023-05-30 13:16:22 Annie Louise Benkow redigert av Cnyborg 2023-05-30 12:57:06 Anna Aronstam redigert av Cnyborg 2023-05-30 12:47:14 Adolf Kraast redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:53:28 Abel Lazar Bernstein (1885–1942) redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:41:03 Abraham Salomon Bernstein (1882–1942) redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:40:12 Abraham Vollmann (1826–1910) redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:40:07 Alice Rosa Borinski redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:39:08 Abraham Marcus Abosch redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:37:43 Adath Jeschurun redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:29:00 Abraham Leiser Borøchstein redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:28:19 Adolph de Lemos (1848–1900) redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:23:22 Synagogen i Arkitekt Christies gate i Trondheim redigert av Cnyborg 2023-05-30 09:17:44 Hermann Fischer (1893–1943) redigert av Cnyborg 2023-05-22 06:12:45 Flere endringer ...